Bezobjawowe zapalenie płuc u dzieci – czy zapalenie płuc może przebiegać bez objawów?

W moim gabinecie pediatryczno-kardiologicznym „Echo” często spotykam rodziców, którzy opowiadają mi o „bezobjawowym zapaleniu płuc”. Mówią, że ich dziecko albo dzieci znajomych chorowały na tę enigmatyczną chorobę. Słyszę historie o tym, że „w przedszkolu panuje bezobjawowe zapalenie płuc”. Na początku te opowieści pozostawiałem bez komentarza.

Jednak z czasem takich przypadków było coraz więcej, a ich liczba rosła szczególnie podczas fal infekcji mykoplazmatycznego zapalenia płuc (inaczej mówiąc, atypowego zapalenia płuc). W czasie pandemii COVID-19 temat zszedł na dalszy plan – wszyscy skupiali się na COVID-19, więc „bezobjawowe zapalenie płuc” nie budziło większego zainteresowania.

Ale w ostatnich latach „bezobjawowe zapalenie płuc” znowu wraca. Słyszę, że panuje w przedszkolach, żłobkach, szkołach, a nawet czytałem o nim w internecie. A kiedy pacjenci zaczęli mnie pytać, czy można się na to zaszczepić, uznałem, że czas napisać ten artykuł i wyjaśnić tę sprawę raz na zawsze.

Czym jest zapalenie płuc u dzieci?

Zapalenie płuc u dzieci to choroba charakteryzująca się stanem zapalnym w pęcherzykach płucnych lub w tkance śródmiąższowej płuc.

Przyczyny zapalenia płuc u dzieci

U dzieci najczęstszymi czynnikami infekcyjnymi wywołującymi zapalenie płuc są wirusy i bakterie. U noworodków i małych niemowląt zapalenie płuc mają przeważnie podłoże bakteryjne, natomiast u dzieci od 4. miesiąca życia do 4 lat zapalenie płuc najczęściej jest wynikiem zakażenia wirusowego. U dzieci w wieku 5–15 lat zapalenie płuc również występuje często, a jego etiologia jest częściej bakteryjna.

Jakie są objawy zapalenia płuc u dziecka?

Głównym objawem zapalenia płuc jest kaszel, który może przyjmować różną formę — może być suchy lub wilgotny jak przy grypie, o mniejszej lub większej częstotliwości. Czasem kaszel jest tak silny, że prowokuje wymioty, ale może to być też jedynie sporadyczne pokasływanie.

Innym, lecz niecharakterystycznym objawem jest przyspieszony oddech w stanie spoczynku. Ilość oddechów w ciągu minuty można sprawdzić, gdy dziecko śpi; jeśli przekracza ona normę dla wieku, może to świadczyć o zapaleniu płuc. Chorobie może, choć nie musi, towarzyszyć gorączka. U małych dzieci objawy bywają subtelne i nieoczywiste – mogą obejmować apatię, niechęć do jedzenia, a w ekstremalnych przypadkach nawet epizody bezdechu. Takie infekcje jak zakażenie RSV u wcześniaków, czy zakażenie hMPV u niemowląt mogą objawiać się tylko w taki sposób W przypadku dzieci korzystających z monitorów oddechu lub pulsoksymetrów rodzice mogą zauważyć częstsze alarmy ostrzegające, że z dzieckiem dzieje się coś niepokojącego. Takie urządzenia mogą zarejestrować przyspieszenie oddechu, spadki saturacji lub inne nieprawidłowości, które mogą być pierwszym sygnałem rozwijającego się zapalenia płuc lub innego problemu zdrowotnego. Warto zwracać uwagę na takie zmiany i w razie potrzeby skonsultować się z lekarzem.

Dzieci z zapaleniem płuc mogą skarżyć się na ból w klatce piersiowej lub jamie brzusznej. Ważnym objawem jest także zmniejszenie aktywności dziecka, brak chęci do zabawy, słaby apetyt i osłabienie, które utrzymują się mimo podania leków przeciwgorączkowych. Starsze dzieci mogą zgłaszać duszność oddechową .

Jak można rozpoznać zapalenie płuc u dziecka?

Rozpoznanie zapalenia płuc u dziecka opiera się głównie na wywiadzie i badaniu fizykalnym. Lekarz osłuchuje dziecko stetoskopem, a charakterystyczne zmiany osłuchowe i wywiad zazwyczaj pozwalają postawić diagnozę i wdrożyć leczenie.

Czy istnieje coś takiego jak „bezobjawowe zapalenie płuc”?

Nie! To określenie jest pewnym uproszczeniem. Choroba może przebiegać ze skąpymi objawami – dziecko może jedynie pokasływać, mieć nieznacznie przyspieszony oddech, zmniejszony apetyt i być mniej aktywne, a zmiany osłuchowe mogą być trudne do wykrycia.

Przyczyną przeoczenia zapalenia płuc przez lekarza może być też brak możliwości usłyszenia charakterystycznych zmian osłuchowych podczas badania stetoskopem. Choć większość zmian można wykryć tą metodą, u małych dzieci, które często płaczą lub mają trudność z wzięciem głębokiego oddechu na polecenie, dźwięki typowe dla zapalenia płuc mogą zostać nieusłyszane.

Lekarz w celu poszerzenia diagnostyki niecharakterystycznych objawów zleca wykonanie RTG klatki piersiowej, które ujawnia charakterystyczne zmiany dla zapalenia płuc. Takie rozpoznanie może zaskoczyć rodziców, którzy mogą uważać, że dziecko „nie miało objawów”. W rzeczywistości jednak objawy były obecne, choć subtelne. Tak więc, moim zdaniem, to właśnie stąd wywodzi się ten niefortunny i nieznany medycynie termin „bezobjawowego zapalenia płuc”.

Rola ultrasonografii w diagnostyce zapalenia płuc u dzieci

Dużą rolę w diagnostyce ma zdjęcie klatki piersiowej. Istnieje jednak inne, bardziej pomocne narzędzie diagnostyczne w szukaniu przyczyn nieprawidłowego zachowania dziecka. To USG płuc u dzieci, które pozwala wykryć nawet kilkumilimetrowe zmiany zapalne.

Badanie to charakteryzuje się bardzo wysoką czułością, przewyższającą RTG klatki piersiowej. Trwa jedynie kilka minut i można je wykonać podczas wizyty u pediatry, co jest wygodne dla rodziców i dzieci. Co więcej, USG nie naraża dziecka na promieniowanie rentgenowskie.

Małe dzieci często płaczą i nie zawsze chcą współpracować, co sprawia, że trudno im wziąć głęboki wdech na prośbę lekarza. Tymczasem zmiany osłuchowe związane z zapaleniem płuc najlepiej słyszalne są właśnie przy głębokim wdechu. Z kolei badanie ultrasonograficzne pozwala na wykrycie zmian zapalnych niezależnie od fazy oddechu i zachowania dziecka, co umożliwia jednoznaczną diagnozę zapalenia płuc i szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia. Przykłady z ostatniej fali zachorowań na mykoplazmatyczne zapalenie płuc pokazały, jak przydatne jest USG płuc w pozornie bezobjawowych przypadkach. Bywały sytuacje, że dziecko z pozoru zdrowe, które jedynie miało trochę mniejszy apetyt, lekko pokasływało i było „nieswoje”, w badaniu USG wykazywało zmiany zapalne wymagające leczenia antybiotykiem. O roli USG płuc u dzieci piszę w swoim artykule :USG płuc w diagnostyce mykoplazmy: Szybsze i skuteczniejsze niż RTG.Dzięki swojej czułości i bezpieczeństwu ultrasonografia płuc stała się kluczowym narzędziem w diagnostyce dzieci, szczególnie w przypadkach, gdzie klasyczne objawy zapalenia płuc są nieobecne.

Podsumowanie

Zapalenie płuc u dzieci, choć często daje charakterystyczne objawy, takie jak kaszel, przyspieszony oddech i gorączka, może przebiegać w sposób skąpoobjawowy, co prowadzi do nieprecyzyjnego określenia „bezobjawowe zapalenie płuc”. Termin ten odnosi się do sytuacji, gdy objawy są na tyle subtelne, że rodzice i lekarze mogą ich nie zauważyć lub przypisać innym dolegliwościom.

W takich przypadkach przydatnym narzędziem diagnostycznym jest USG płuc – badanie dostępne również w moim gabinecie pediatryczno-kardiologicznym ECHO w Olsztynie, które umożliwia wykrycie nawet drobnych zmian zapalnych. USG charakteryzuje się wysoką czułością, przewyższającą RTG klatki piersiowej, co pozwala lekarzowi szybko i bez narażenia dziecka na promieniowanie postawić dokładną diagnozę i wdrożyć leczenie.