Diagnostyka odry u dzieci w gabinecie lekarskim – badania i rozpoznanie kliniczne

Diagnostyka odry u dzieci opiera się dziś na dowodach laboratoryjnych – testach PCR, badaniach serologicznych IgM/IgG oraz analizie przebiegu klinicznego. W gabinecie pediatrycznym lekarz ocenia nie tylko objawy, ale także historię szczepień, kontakty z chorymi i moment wystąpienia gorączki.
Właściwe potwierdzenie zakażenia wymaga często kilku etapów – od badania fizykalnego po przekazanie próbki do laboratorium referencyjnego. W ostatnich latach rośnie liczba dzieci z podejrzeniem odry, co sprawia, że obowiązek zgłoszenia każdego przypadku do sanepidu ma kluczowe znaczenie epidemiologiczne.
W tym artykule omawiam, jak wygląda ścieżka diagnostyczna: od objawów, które skłaniają lekarza do wykonania testów, po interpretację wyników serologicznych.
Pierwsze objawy i typowy wygląd wysypki omawiam szczegółowo w artykule „Objawy odry u dzieci w przedszkolu – jak ją rozpoznać”.Szeroko o odrze pisze w artykule Odra u dzieci – objawy, szczepienia i aktualna sytuacja epidemiologiczna

Pierwsze objawy kliniczne kierujące diagnostykę w stronę odry

W praktyce pediatrycznej o podejrzeniu odry decyduje zestaw objawów i ich kolejność, a nie sam wygląd wysypki. Pediatra podejrzewa zakażenie, gdy gorączka przekracza 38 °C i utrzymuje się przez trzy dni, towarzyszy jej zapalenie spojówek, kaszel i światłowstręt [1]. Objawy te, w połączeniu z wywiadem o braku pełnego szczepienia MMR, kierują diagnostykę w stronę badań w kierunku odry.

Dziecko powinno zostać skierowane na test PCR lub badanie serologiczne, jeśli:

• miało kontakt z osobą chorą lub podróżowało do regionu o wysokim wskaźniku zachorowań,
• wystąpiła gorączka i objawy ze strony spojówek oraz dróg oddechowych,
• nie zostało zaszczepione lub przyjęło tylko jedną dawkę MMR.

Te elementy pozwalają lekarzowi ocenić zasadność dalszych badań laboratoryjnych i rozpocząć procedurę zgłoszenia do sanepidu, jeśli wynik potwierdzi zakażenie.

Badania w kierunku odry – test PCR, serologia IgM i IgG

Potwierdzenie zakażenia wymaga badań laboratoryjnych. Test PCR wykrywa materiał genetyczny wirusa odry w wymazie z gardła lub moczu i jest najczulszy w pierwszych 3 dniach choroby [2].
Badanie serologiczne IgM potwierdza aktywne zakażenie, natomiast IgG świadczy o przebytej infekcji lub odporności poszczepiennej.

Tabela – Algorytm badań w kierunku odry (WHO/CDC 2024)

Źródło: CDC Laboratory Testing for Measles 2024 [3].

W praktyce pediatra zleca badanie PCR w pierwszej fazie choroby, a następnie badanie serologiczne IgM/IgG dla oceny odpowiedzi immunologicznej. Wynik ujemny nie wyklucza odry – próbkę należy powtórzyć po 3–5 dniach.
O postępowaniu po potwierdzeniu zakażenia piszę w artykule „Leczenie odry u dzieci w domu i w szpitalu”.

Diagnostyka różnicowa odry – choroby, które mogą ją naśladować

Diagnostyka różnicowa odry ma kluczowe znaczenie, ponieważ wiele infekcji przebiega z wysypką i gorączką. Pediatra analizuje dane kliniczne i wyniki badań, by odróżnić odrę od różyczki, trzydniówki, szkarlatyny czy reakcji polekowych [4].

Tabela – Diagnostyka różnicowa odry u dzieci

Źródło: ECDC Measles Diagnostic Guidelines 2024 [5].

Jeśli objawy nie pozwalają na jednoznaczne rozpoznanie, lekarz kieruje próbki do laboratorium referencyjnego zgodnie z procedurą zgłoszenia do sanepidu. Takie działanie zapobiega pomyłkom i pozwala szybko odróżnić odrę od innych chorób wysypkowych.

Zgłoszenie do sanepidu – etapy procedury i rola lekarza

Każde podejrzenie odry podlega zgłoszeniu w ciągu 24 godzin do stacji sanitarno-epidemiologicznej [6]. To część systemu nadzoru epidemiologicznego, który umożliwia izolację chorych i ochronę kontaktów domowych oraz szkolnych.

Tabela – Procedura zgłoszenia przypadku odry (Polska 2025)

Źródło: GIS – Procedury postępowania przy podejrzeniu odry, aktualizacja 2025 [7].

Zgłoszenie nie tylko spełnia wymóg prawny, ale również pozwala szybko wdrożyć profilaktykę dla dzieci z otoczenia chorego. Więcej o tym, jak wygląda izolacja i rekonwalescencja, opisuję w tekście „Leczenie odry u dzieci w domu i w szpitalu”.

Ciekawostka historyczna – jak długo szukano wirusa odry

Pierwsze dokładne opisy odry pojawiły się już w IX wieku w pracach perskiego lekarza Rhazesa. Jednak dopiero w 1954 roku amerykańscy naukowcy John Enders i Thomas Peebles z Boston Children’s Hospital wyizolowali wirusa odry – Measles morbillivirus [8].
To odkrycie zapoczątkowało erę badań nad szczepionką, która weszła do użycia w 1963 roku. W tamtym czasie odra była jedną z głównych przyczyn śmierci dzieci na świecie.
Dziś, mimo że szczepienia praktycznie wyeliminowały endemiczne ogniska w wielu krajach, badania PCR umożliwiają szybkie potwierdzanie pojedynczych przypadków importowanych. Historia tej choroby pokazuje, jak bardzo postęp diagnostyczny zmienił bezpieczeństwo najmłodszych pacjentów.

FAQ – najczęstsze pytania rodziców o badania w kierunku odry

Jak wygląda badanie PCR na odrę i kiedy je wykonać?

Badanie PCR polega na wykryciu materiału genetycznego wirusa w wymazie z gardła lub moczu. Największą czułość uzyskuje się, jeśli próbkę pobierze się w pierwszych 3 dniach choroby. Wynik dodatni potwierdza aktywne zakażenie nawet wtedy, gdy przeciwciała IgM są jeszcze ujemne [2].

Jak długo czeka się na wynik PCR w kierunku odry?

W większości laboratoriów referencyjnych wynik PCR jest dostępny w ciągu 24–48 godzin od dostarczenia próbki. W okresach zwiększonej liczby badań czas może się wydłużyć do 3 dni. O wyniku zawsze informuje lekarz prowadzący, który przekazuje także zalecenia dotyczące izolacji [3].

Czy ujemny wynik IgM wyklucza odrę u dziecka?

Nie. Przeciwciała IgM pojawiają się po 3–5 dniach od początku objawów, dlatego test wykonany zbyt wcześnie może być fałszywie ujemny. W takiej sytuacji zaleca się ponowne badanie po kilku dniach [4].

Czy lekarz musi zgłaszać każde podejrzenie odry do sanepidu?

Tak. Zgodnie z polskimi przepisami każdy przypadek podejrzenia odry – również niepotwierdzony – powinien być zgłoszony w ciągu 24 godzin. Pozwala to szybko odizolować chore dziecko i ograniczyć ryzyko dalszego szerzenia się zakażenia [6].

###Czy badanie IgG jest potrzebne przy podejrzeniu odry? Tak, w niektórych sytuacjach. Badanie IgG pozwala ocenić, czy dziecko ma już odporność po szczepieniu lub wcześniejszym przechorowaniu. Dzięki temu można uniknąć niepotrzebnego leczenia i zrozumieć, dlaczego przebieg choroby był łagodny [7].

Bibliografia

[1] WHO. Measles – Fact Sheet 2024.
[2] CDC. Laboratory Testing for Measles – PCR and IgM Guidance 2024.
[3] ECDC. Threat assessment brief: Measles on the rise in the EU/EEA – considerations for public health response
[4] Główny Inspektorat Sanitarny. Procedura zgłoszenia podejrzenia odry 2025
[5] Matysiak-Klose D, et al. The Epidemiology and Diagnosis of Measles
[6] BMJ News. US records highest number of measles cases in 25 years
[7] Mayo Clinic. Timeline of measles virus discovery and diagnosis.
[8] CDC. History of Measles Virus Isolation and Vaccine Development. 2024.

Nota o autorze

lek.med Michał Brożyna – specjalista pediatrii i kardiologii dziecięcej, prowadzi gabinet kardiologiczno-pediatryczny ECHO w Olsztynie. Zajmuje się diagnostyką chorób układu oddechowego, serca i układu krążenia u dzieci. Łączy doświadczenie kliniczne z nowoczesnymi technikami obrazowania takimi jak USG płuc i echo serca.
Na blogu kardiologdzieciecy.info publikuje rzetelne materiały edukacyjne dla rodziców, oparte na aktualnych wytycznych WHO, CDC i PTK.