Duszność u dzieci – kiedy zgłosić się do lekarza

Często w swojej pracy jako lekarz spotykam się z rodzicami, którzy martwią się o swoje dzieci, kiedy te skarżą się na trudności w oddychaniu. Zdaję sobie sprawę, jak przerażające może być dla rodzica, gdy dziecko mówi, że „ciężko mi się oddycha”. Jednak warto wiedzieć, że objawy braku tchu lub westchnienia, które nazywane bywają dusznościami, nie zawsze oznaczają poważny problem zdrowotny. W wielu przypadkach dziecko zgłasza wrażenie chwilowych trudności w oddychaniu, a po chwili znów bawi się z innymi dziećmi, jakby nic się nie działo. To nie jest duszność.

W pracy w szpitalu, szczególnie na oddziale intensywnej terapii, objawy prawdziwej „duszności” były codziennością, zwłaszcza u wcześniaków. Od delikatnych symptomów, które wymagały jedynie monitorowania, po ciężką duszność, w której konieczne było intubowanie dziecka.

Później dowiecie się Państwo, że duszność to subiektywne uczucie. Jak zatem wcześniaki mogą nam o tym uczuciu zakomunikować? No właśnie. Duszność można „zobaczyć”. W jaki sposób?

Postanowiłem podzielić się z Państwem moimi doświadczeniami i wyjaśnić, czym jest duszność, jakie mogą być jej przyczyny oraz jak ją rozpoznać, by wiedzieć, kiedy powinna zaniepokoić rodziców.

Czym jest duszność u dzieci ?

Duszność to subiektywne odczucie trudności w oddychaniu, które może występować nagle lub stopniowo, w wyniku infekcji, schorzeń układu oddechowego, krążeniowego lub metabolicznego. U dzieci jest to jeden z najczęstszych objawów skłaniających do szukania pomocy lekarskiej.

Przyczyny duszności u dzieci.

Duszność u dzieci wynika z różnych mechanizmów, które prowadzą do trudności w dostarczaniu tlenu do tkanek lub usuwaniu dwutlenku węgla. Oto niektóre z głównych powodów:

1. Niedostateczna podaż tlenu

Wynika z problemów z przepływem powietrza do płuc. Do przyczyn należą:

• Zwężenie dróg oddechowych, jak w przypadku astmy oskrzelowej u dzieci, zapalenia oskrzeli u dzieci czy oskrzelików w zakażeniu wirusem RSV u dzieci.
• Zmniejszona objętość płuc, np. w zapaleniu płuc wywołanym przez zakażenia bakteryjne, jest istotnym mechanizmem powodującym trudności w oddychaniu. Taki mechanizm towarzyszy również zapaleniu płuc wywołanemu przez Mycoplasma pneumoniae, które opisałem w swoim artykule: Mykoplazmatyczne zapalenie płuc u dzieci – objawy, przyczyny i leczenie.
• Mechaniczne przeszkody, takie jak obecność ciała obcego w drogach oddechowych.

2. Nadmierne zapotrzebowanie na tlen

Duszność może pojawić się, gdy organizm wymaga więcej tlenu niż jest w stanie dostarczyć.

• Wysiłek fizyczny, szczególnie u osób otyłych.
• Gorączka, która przyspiesza metabolizm.
• Kwasica metaboliczna, np. w przebiegu cukrzycowej kwasicy ketonowej.

3. Zaburzenia transportu tlenu

Problemy związane z przenoszeniem tlenu do tkanek. Przyczyny:

• Niewydolność serca, np. w przypadku wad serca, takich jak przetrwały otwór w przegrodzie międzykomorowej.
• Niedokrwistość, powodująca zmniejszenie ilości tlenu transportowanego przez hemoglobinę.
• Zaburzenia rytmu serca, które mogą zmniejszyć efektywność pompowania krwi.

4. Nieefektywne usuwanie dwutlenku węgla

Problemy z usuwaniem CO₂ z organizmu prowadzą do duszności.

• Hipowentylacja, np. w chorobach nerwowo-mięśniowych, takich jak dystrofia mięśniowa, osłabiających siłę mięśniową.
• Zatorowość płucna, która zaburza przepływ krwi w płucach.
• Choroby miąższu płuc, takie jak włóknienie, które upośledzają wymianę gazową.

5. Subiektywne odczucie trudności w oddychaniu

Często związane z przyczynami psychogennymi, które nie mają podłoża fizjologicznego:

• Ataki paniki czy lęk.
• Zaburzenia nerwicowe.
• Sytuacje, w których nie udaje się znaleźć uchwytnej przyczyny organicznej.

Każdy z tych mechanizmów może występować samodzielnie lub w połączeniu, co utrudnia diagnostykę i leczenie duszności u dzieci. Właściwa ocena objawów duszności jest kluczowa dla zrozumienia, z jakim rodzajem problemu mamy do czynienia.

Rodzaje duszności u dzieci według mechanizmów

1. Duszność oddechowa jako najczęstsza przyczyna duszności u dzieci
   • Związana z zaburzeniami wymiany gazowej (np. astma oskrzelowa , zapalenie płuc bakteryjne ).
   • Zwężenie dróg oddechowych (np. stridor w podgłośnionym zapaleniu krtani w infekcji RSV u dzieci , wheezing przy zapaleniu oskrzelików w zakażeniu hMPV u niemowląt ).
2. Duszność sercowa u dzieci
   • Spowodowana niewydolnością serca (np. obrzęk płuc w wadach serca , kardiomiopatie ).
   • Zastój krwi w krążeniu płucnym.
3. Duszność metaboliczna u dzieci
   • Wynikająca z zaburzeń metabolicznych (np. kwasica, ciężka niedokrwistość u niemowlaka ).
   • Wzrost zapotrzebowania na tlen (np. gorączka w czasie infekcji , wysiłek fizyczny u otyłego dziecka ).
4. Duszność psychogenna u dzieci
   • Związana ze stanami lękowymi, atakami paniki.
5. Duszność mieszana
   • Spowodowana współistnieniem kilku mechanizmów (np. wstrząs septyczny).

W artykule zajmę się głównie dusznością pochodzenia oddechowego, ponieważ w grupie pediatrycznej najczęściej mamy z nią do czynienia. Inne rodzaje duszności u dzieci, takie jak kardiogenna czy psychogenna, będą omawiane na innych stronach mojego blogu.

Jednocześnie objawy, które opisuję w tym artykule, w dużej mierze są podobne dla różnych typów duszności. Niezależnie od mechanizmu, duszność jest objawem na tyle poważnym, że zawsze wymaga konsultacji ze specjalistą. To lekarz powinien ocenić, jaka jest jej przyczyna i zdecydować o dalszym postępowaniu.

Duszność oddechowa – najczęstszy typ duszności u dzieci.

Jako że najczęstszą przyczyną duszności w wieku dziecięcym są przyczyny oddechowe, w tym infekcje, warto zrozumieć, jak funkcjonują drogi oddechowe i dlaczego infekcje mogą prowadzić do trudności w oddychaniu.

Budowa dróg oddechowych u dzieci

Drogi oddechowe dziecka można porównać do systemu rurek i baloników, gdzie każda część pełni określoną rolę:

• Nos, gardło, krtań, tchawica, oskrzela, oskrzeliki – to kanały, przez które powietrze dociera do płuc.
• Pęcherzyki płucne – przypominają małe baloniki, w których zachodzi wymiana gazowa: tlen przechodzi do krwi, a dwutlenek węgla jest usuwany.

U dzieci, zwłaszcza młodszych, drogi oddechowe są znacznie węższe niż u dorosłych. Wąskie drogi oddechowe powodują, że nawet niewielki obrzęk lub obecność wydzieliny może szybko ograniczyć przepływ powietrza i doprowadzić do nasilenia objawów duszności.

Dlaczego infekcje powodują duszność u dzieci?

Kiedy w wyniku infekcji czynnik patogenny (np. wirus lub bakteria) atakuje drogi oddechowe, organizm reaguje mechanizmami obronnymi, które obejmują:

• Obrzęk błony śluzowej, co prowadzi do zwężenia dróg oddechowych.
• Zwiększoną produkcję śluzu, który może blokować przepływ powietrza.
• Skurcz mięśni oskrzeli, co dodatkowo ogranicza drożność dróg oddechowych.

Te zmiany powodują ograniczenie przepływu powietrza i zmniejszenie efektywności wymiany gazowej w płucach. Dziecko odczuwa duszność, ponieważ jego organizm ma trudności z dostarczaniem odpowiedniej ilości tlenu, co prowadzi do pojawienia się objawów takich jak przyspieszone oddychanie, świszczący oddech czy uczucie wyczerpania.

Przykład: RSV i zapalenie oskrzelików u dziecka – jak to powoduje duszność.

Infekcja wirusem RSV (Respiratory Syncytial Virus) jest częstą przyczyną zapalenia oskrzelików u małych dzieci. Mechanizm rozwoju duszności można opisać w kilku etapach:

1. Początek infekcji – wirus atakuje drogi oddechowe dziecka , powodując katar, kaszel i gorączkę.
2. Stan zapalny – ściany oskrzelików ulegają obrzękowi, a zwiększona produkcja śluzu utrudnia przepływ powietrza.
3. Zwężenie dróg oddechowych – nagromadzony śluz i skurcz mięśni oskrzeli,syncytia powstające za sprawą wirusa RSV , dodatkowo ograniczają drożność dróg oddechowych, zmniejszając efektywność wymiany gazowej w płucach dzieci .
4. Objawy duszności – dziecko zaczyna oddychać szybciej, pojawia się świszczący oddech, a do pracy włączają się dodatkowe mięśnie oddechowe.

Dodatkowo gorączka, która często towarzyszy infekcji RSV, może nasilać duszność, ponieważ zwiększa zapotrzebowanie organizmu na tlen i obciąża układ oddechowy. Wąskie drogi oddechowe małych dzieci sprawiają, że nawet niewielki stan zapalny może szybko prowadzić do nasilenia objawów.

Po szczegóły dotyczące objawów zakażenia RSV zapraszam do artykułu: Objawy zakażenia RSV u dzieci.

Objawy duszności u dzieci i ich znaczenie kliniczne

Do najbardziej charakterystycznych objawów duszności u dzieci należą:

• Przyspieszony oddech.
• Świszczący oddech (stridor), np. w przebiegu podgłośniowego zapalenia krtani.
• Używanie dodatkowych mięśni oddechowych.
• Wciąganie przestrzeni międzyżebrowych podczas wdechu.
• Sinica (niebieskawy odcień skóry wokół ust, nosa, palców).
• Zaburzenia świadomości (apatia, zmęczenie, drażliwość).
• Trudności w karmieniu (u niemowląt).
• Nadmierne pocenie się.
• Zmniejszona aktywność.

Przyspieszony oddech jako objaw duszności. Jak rozpoznać tachypnoe?

Tachypnoe oznacza przyspieszony oddech, którego częstość przekracza normy zależne od wieku dziecka. Kluczowe jest liczenie oddechów w stanie spokoju dziecka, najlepiej podczas snu. Chwilowe przyspieszenie wywołane płaczem czy ekscytacją nie oznacza tachypnoe – ważne jest stałe, podwyższone tempo oddechu obserwowane przez dłuższy czas, np. przez godzinę.

W cięższych przypadkach duszności, zwłaszcza przy nasileniu objawów takich jak wciąganie przestrzeni międzyżebrowych czy poruszanie skrzydełek nosa, konieczna jest natychmiastowa konsultacja medyczna, aby wykluczyć poważne schorzenia układu oddechowego.

Tabela: Normy częstości oddechu u dzieci

Tachypnoe występuje, gdy liczba oddechów przekracza normy, wskazując na problem z oddychaniem, który może być wynikiem infekcji, zaburzeń metabolicznych, czy problemów z układem krążenia.

Świszczący oddech jako objaw towarzyszący duszności

Świszczący oddech to dźwięk powstający w wyniku przepływu powietrza przez zwężone drogi oddechowe. Może on pojawiać się w różnych schorzeniach układu oddechowego i być oznaką zwężenia dróg oddechowych na różnych poziomach. Świszczący oddech jest często jednym z pierwszych objawów występujących w przebiegu duszności u dzieci.

Co to jest stridor i wheezing?

• Stridor – charakterystyczny dźwięk, przypominający pianie koguta, słyszalny najczęściej podczas wdechu . Występuje przy zwężeniu górnych dróg oddechowych, takich jak gardło, krtań czy górna część tchawicy. Stridor może być również wynikiem wrodzonych wad układu oddechowego, takich jak wady krtani lub tchawicy.
• Wheezing – świszczący dźwięk pojawiający się przy zwężeniu dolnych dróg oddechowych, np. oskrzeli i oskrzelików. Jest często słyszalny podczas wydechu i towarzyszy chorobom takim jak zapalenie oskrzeli, zapalenie oskrzelików czy napad astmy.

W przypadku przewlekłej duszności, szczególnie u starszych dzieci, konieczne jest wykonanie diagnostyki, w tym badania obrazowego, takiego jak RTG klatki piersiowej, aby ustalić dokładne przyczyny duszności i zaplanować odpowiednie leczenie.

Przyczyny i różnice między stridorem a wheezingiem

1. Stridor:
   • Słyszalny podczas wdechu, wydechu lub obu faz oddechu.
   • Często związany z górnymi drogami oddechowymi (np. gardło, krtań).
   • Może być wynikiem infekcji (np. podgłośniowe zapalenie krtani – krup), wrodzonych wad lub urazów.
2. Wheezing:
   • Zazwyczaj słyszalny podczas wydechu.
   • Dotyczy dolnych dróg oddechowych (np. oskrzeli, oskrzelików).
   • Towarzyszy chorobom takim jak zapalenie oskrzeli, zapalenie oskrzelików czy zaostrzenie astmy oskrzelowej.

W przypadku nasilenia objawów, takich jak utrudnione oddychanie lub duszność spoczynkowa, konieczna jest szybka konsultacja medyczna w celu oceny stanu dziecka i wykluczenia poważnych przyczyn duszności.

Używanie dodatkowych mięśni oddechowych

Używanie dodatkowych mięśni oddechowych jest objawem, który wskazuje na trudności w oddychaniu oraz nadmierne zaangażowanie organizmu w proces oddychania. Kiedy drogi oddechowe są zwężone lub zablokowane, np. w astmie oskrzelowej, zapaleniu oskrzeli czy zapaleniu krtani, dziecko musi wykorzystać dodatkowe mięśnie, aby pomóc sobie w oddychaniu.

Objawy związane z używaniem dodatkowych mięśni:

• Unoszenie barków przy każdym oddechu – oznacza, że dziecko aktywnie angażuje mięśnie szyi i ramion.
• Napięcie mięśni wokół klatki piersiowej – mięśnie klatki piersiowej muszą pracować intensywnie, aby umożliwić oddychanie.
• Widoczna trudność w oddychaniu – dziecko wydaje się mieć większy wysiłek przy każdym wdechu i wydechu.

Jest to niepokojący objaw, który sugeruje, że dziecko ma trudności z oddychaniem. Wymaga to natychmiastowej uwagi lekarskiej, ponieważ wskazuje na poważne zaburzenia w przepływie powietrza.

Wciąganie przestrzeni międzyżebrowych

Wciąganie przestrzeni międzyżebrowych to kolejny objaw, który wskazuje na trudności w przepływie powietrza przez drogi oddechowe. Kiedy drogi oddechowe są zwężone lub zablokowane, skóra i tkanki miękkie między żebrami zapadają się podczas oddychania.

Objawy związane z wciąganiem przestrzeni międzyżebrowych:

• Wciąganie przestrzeni międzyżebrowych – skóra między żebrami zapada się przy każdym wdechu, co świadczy o dużym wysiłku oddechowym.
• Widoczna trudność w oddychaniu – dziecko stara się „wydobyć” powietrze z większym wysiłkiem, co prowadzi do zapadania się tych przestrzeni.

Ten objaw jest jednym z najważniejszych wskaźników nasilenia problemów oddechowych. Jeśli zauważysz wciąganie przestrzeni międzyżebrowych u dziecka, skonsultuj się jak najszybciej z lekarzem, ponieważ może to oznaczać poważne zaburzenie w przepływie powietrza.

Duszność u bardzo małych dzieci – charakterystyczne objawy

Szybkie męczenie się podczas karmienia może być objawem duszności

U bardzo małych dzieci duszność może objawiać się w subtelny sposób, różniący się od tego, co obserwujemy u starszych dzieci. Jednym z typowych symptomów jest szybkie męczenie się podczas karmienia – dziecko może przerywać ssanie, wydawać się niespokojne lub płaczliwe. Często odrzuca pierś lub butelkę, ponieważ wysiłek związany z jedzeniem staje się dla niego zbyt duży.

Apatyczność jako objaw duszności

Apatyczność jest kolejnym istotnym sygnałem – dziecko może być mniej aktywne, rzadziej się ruszać i wydawać się „zmęczone”. W cięższych przypadkach może wystąpić sinica warg lub palców, co wskazuje na niedobór tlenu w organizmie. Te objawy wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej, ponieważ duszność u niemowląt oraz młodszych dzieci może szybko prowadzić do poważnych komplikacji.

Bezdech – dramatyczny objaw duszności

W skrajnych przypadkach duszność u dzieci może prowadzić do bezdechu, czyli chwilowego zatrzymania oddechu. Bezdech jest stanem zagrażającym życiu, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. W takich sytuacjach kluczowe jest szybkie rozpoznanie objawów i podjęcie odpowiednich działań.

Więcej o przyczynach duszności i postępowaniu w przypadku bezdechu u dzieci przeczytasz w artykule Bezdech u dzieci na moim blogu.

Chemiczne zapalenie płuc u nastolatka: przypadek medyczny.

16-letni chłopiec zgłosił się do ambulatorium z powodu duszności, która pojawiła się kilka godzin po występie w grupie artystycznej jako połykacz ognia. Chłopiec był dotychczas zdrowy, a trudności z oddychaniem zaczęły się krótko po zakończeniu pokazu. Z wywiadu wynikało, że mógł zainhalować niewielką ilość substancji chemicznej używanej w czasie sztuczek ogniowych.

Podczas badania zauważyłem u chłopca przyspieszony oddech, około 35 na minutę, oraz aktywację dodatkowych mięśni oddechowych. Było to szczególnie widoczne, ponieważ chłopiec był szczupły – zaciąganie przestrzeni międzyżebrowych i wyraźny wysiłek oddechowy od razu rzucały się w oczy. To wystarczyło, by uznać, że sytuacja jest poważna. Skierowałem chłopca do szpitala z podejrzeniem chemicznego zapalenia płuc, gdzie dalsza diagnostyka potwierdziła to rozpoznanie. Moje zadanie polegało jedynie na podstawowej ocenie – policzeniu oddechów, obserwacji pracy klatki piersiowej i podjęciu decyzji o skierowaniu na dalsze leczenie.

Znaczenie Echo serca i USG płuc w diagnozowaniu najczęstszych przyczyn duszności u dzieci

Diagnostyka duszności u dzieci wymaga precyzyjnych badań obrazowych, które pozwalają na określenie przyczyny objawów i zaplanowanie leczenia. USG płuc oraz Echo serca to nieinwazyjne metody, które mają kluczowe znaczenie w ocenie funkcjonowania układu oddechowego i sercowo-naczyniowego.

USG płuc u dzieci z dusznością

USG płuc to bezpieczne i dokładne badanie, które pozwala ocenić zmiany w miąższu płucnym oraz wykryć płyn w opłucnej. Szczególnie przydatne jest w diagnozowaniu zapalenia płuc, które może być przyczyną trudności w oddychaniu. Metoda ta pomaga również rozpoznać infekcje, takie jak mykoplazmatyczne zapalenie płuc, oraz wykryć obrzęk płuc u dzieci z dusznością spoczynkową. Dzięki obrazowi USG lekarz może szybko zidentyfikować patologiczne zmiany w płucach i podjąć odpowiednie kroki terapeutyczne. Więcej o zastosowaniu tej metody przeczytasz w artykule USG płuc u dzieci.

Echo serca u dzieci z dusznością

Echo serca to badanie kluczowe w ocenie funkcji serca, które może być przyczyną duszności u dzieci. Pozwala wykryć wady serca, takie jak ubytki w przegrodach, które prowadzą do zmniejszenia efektywności pompowania krwi. U dzieci z dusznością spowodowaną niewydolnością serca badanie Echo serca umożliwia ocenę stopnia nasilenia objawów. Jest również przydatne w diagnozie chorób takich jak nadciśnienie płucne czy kardiomiopatia, które mogą powodować przewlekłą duszność. Dzięki swojej dokładności jest niezastąpione w planowaniu leczenia. Więcej informacji znajdziesz w artykule Echo serca u dzieci.

Znaczenie roli rodzica w rozpoznawaniu duszności u dzieci.

Rodzic pełni najważniejszą rolę w wychwytywaniu wczesnych objawów duszności u dziecka. Przede wszystkim należy bacznie obserwować stan dziecka – zwrócić uwagę, czy zachowuje się inaczej niż zwykle, ma gorszy apetyt, unika wysiłku czy przestaje się bawić. Warto policzyć oddechy dziecka, zdjąć koszulkę i spojrzeć, czy ruchomość klatki piersiowej jest prawidłowa.

Jeśli oddechy są przyspieszone, głębokie, a klatka piersiowa zachowuje się nietypowo, można podejrzewać, że dziecko ma duszność i należy szybko zgłosić się do lekarza.

Ten artykuł napisałem właśnie po to, by ułatwić Państwu to zadanie. Dzięki prostym obserwacjom rodzic może odegrać kluczową rolę w rozpoznaniu problemu i podjęciu szybkich działań.