Czy zakażenie mykoplazmą u dzieci dotyczy tylko górnych dróg oddechowych?

Mykoplazma to grupa najmniejszych bakterii, które różnią się od innych drobnoustrojów brakiem ściany komórkowej. Mycoplasma pneumoniae to jeden z najczęstszych patogenów wywołujących infekcje dróg oddechowych u dzieci, zwłaszcza w wieku szkolnym. Jednak zakażenie tą bakterią może wykraczać poza układ oddechowy, prowadząc do powikłań skórnych, sercowych, nerkowych i innych. W artykule omówimy objawy, diagnostykę i leczenie zakażeń wywołanych przez mykoplazmę, ze szczególnym uwzględnieniem powikłań i zagrożeń dla dzieci z niedoborami odporności oraz kobiet w ciąży.

Mykoplazma u dzieci – objawy i leczenie infekcji

Czym jest mykoplazma i jak wywołuje infekcje?

Mykoplazmy to drobnoustroje o wyjątkowej budowie – nie posiadają ściany komórkowej, co sprawia, że są odporne na wiele typowych antybiotyków, które zabijają bakterie poprzez upośledzenie syntezy ścian komórkowych tych pasożytów. Mycoplasma pneumoniae jest najczęstszym gatunkiem powodującym zakażenia u dzieci, szczególnie w postaci zapalenia płuc o nietypowym przebiegu.

Jak dochodzi do zakażenia bakteriami Mycoplasma pneumoniae?

Zakażenie przenosi się drogą kropelkową – przez kaszel, kichanie lub bliski kontakt z osobą chorą. Okres inkubacji wynosi zwykle od 1 do 3 tygodni, co utrudnia wczesne wykrycie źródła infekcji. Mykoplazma jest szczególnie groźna w warunkach dużej liczby kontaktów, np. w szkołach czy przedszkolach.

Mykoplazmatyczne zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae u dzieci

Objawy mykoplazmozy ze strony układu oddechowego

Mykoplazma najczęściej powoduje infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych, objawiające się:

• Suchym, męczącym kaszlem, który może utrzymywać się tygodniami.
• Gorączką o umiarkowanym nasileniu.
• Bólem gardła, katarem lub uczuciem duszności.
• Objawami atypowego zapalenia płuc, takimi jak osłabienie, dreszcze i ból w klatce piersiowej.

Temat mykoplazmatycznego zapalenia płuc, w tym szczegóły dotyczące diagnostyki, przebiegu i leczenia, został omówiony szerzej w odrębnym artykule pt. „Mykoplazmatyczne zapalenie płuc u dzieci”. W artykule tym przedstawiłem również moje spostrzeżenia na temat przydatności ultrasonografii (USG) płuc w szybkim wykrywaniu zapalenia płuc u dzieci. Uważam, że zastosowanie tej metody diagnostycznej może znacząco przyspieszyć rozpoznanie choroby, szczególnie w sytuacjach wymagających natychmiastowej oceny stanu pacjenta.

Zachęcam do zapoznania się z pełnym opracowaniem, które w sposób kompleksowy porusza aspekty kliniczne, nowoczesne metody diagnostyczne oraz aktualne rekomendacje dotyczące leczenia mykoplazmatycznego zapalenia płuc.

Objawy pozapłucne zakażenia bakteriami Mycoplasma pneumoniae u dzieci

Zakażenie mykoplazmą może również objawiać się poza układem oddechowym, powodując różnorodne objawy w różnych układach organizmu:

Objawy skórne w zakażeniu mykoplazmą

Rumień guzowaty jest jednym z charakterystycznych objawów pozapłucnych zakażeń mykoplazmą. To bolesne, czerwone guzki pojawiające się najczęściej na przedniej powierzchni goleni, ale mogą występować także na innych częściach ciała. Oprócz rumienia guzowatego u dzieci mogą wystąpić pokrzywka oraz zmiany pęcherzowe, które mogą sugerować infekcję wirusową lub reakcję alergiczną, ale są związane z mykoplazmą.

Mykoplazma i układ pokarmowy – nudności, wymioty, bóle brzucha

Objawy ze strony układu pokarmowego obejmują nudności, wymioty, bóle brzucha oraz biegunki. Mogą one wynikać z bezpośredniego oddziaływania toksyn bakteryjnych na przewód pokarmowy lub być wynikiem reakcji zapalnej organizmu. Czasami objawy te mylone są z infekcjami wirusowymi żołądka i jelit, co utrudnia wczesne rozpoznanie zakażenia mykoplazmą.

Zapalenie osierdzia i serca wywołane przez bakterie Mycoplasma pneumoniae

Zapalenie osierdzia oraz zapalenie mięśnia sercowego są rzadkimi, ale poważnymi powikłaniami mykoplazmozy. Mogą objawiać się bólem w klatce piersiowej, dusznością, przyspieszonym tętnem oraz zmęczeniem. W przypadku takich objawów konieczna jest szybka diagnostyka, w tym badania echokardiograficzne (Echo serca jest jedynym badaniem pozwalającym na wykrycie małych ilości płynu w jamie osierdzia) i biochemiczne, aby ocenić funkcję serca i potwierdzić zapalenie.

Zakażenia układu moczowego związane z mykoplazmozą

Zapalenie cewki moczowej to częsty objaw zakażeń mykoplazmą u starszych dzieci i młodzieży. Infekcja najczęściej jest wywoływana przez bakterie Mycoplasma hominis lub Ureaplasma urealyticum. Objawy obejmują pieczenie podczas oddawania moczu, częstomocz oraz ból w okolicy nadłonowej.

Ze względu na niespecyficzny obraz kliniczny, zakażenie mykoplazmą w układzie moczowym może być mylone z typową infekcją bakteryjną dróg moczowych. Jednak brak poprawy po zastosowaniu standardowych antybiotyków, takich jak penicyliny czy cefalosporyny, może sugerować zakażenie mykoplazmą, które wymaga specyficznego leczenia antybiotykami, takimi jak makrolidy lub tetracykliny. Wczesna diagnostyka oraz odpowiednie leczenie mają ogromne znaczenie w zapobieganiu powikłaniom, takim jak przewlekłe zapalenie czy rozsiew infekcji.

Neurologiczne powikłania mykoplazmozy – zapalenie nerwów obwodowych i zapalenie opon mózgowych

Objawy neurologiczne, takie jak bóle głowy, drgawki czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, są rzadkie, ale potencjalnie bardzo groźne. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może objawiać się sztywnością karku, wysoką gorączką oraz utratą przytomności. Takie przypadki wymagają pilnej hospitalizacji i zaawansowanej diagnostyki, w tym punkcji lędźwiowej.

Zapalenie stawów i ból kości w zakażeniach bakteriami mykoplazma

Zapalenie stawów związane z zakażeniem mykoplazmą często objawia się bólem i obrzękiem stawów, szczególnie kolanowych i skokowych. U dzieci może również wystąpić ból kostny, który utrudnia poruszanie się. Objawy te mogą być wynikiem reakcji autoimmunologicznej organizmu na zakażenie mykoplazmą.

Najczęściej na szczęście zakażenie mykoplazmą ma przebieg łagodny, jednak zdarzają się powikłania zakażenia tą bakterią

Powikłania płucne w mykoplazmatycznym zapaleniu płuc

• Nawracające zapalenia płuc.
• Ropnie płucne (rzadko).
• Trwałe zmiany oskrzelowo-płucne, np. rozstrzenie oskrzeli.

Powikłania wielonarządowe zakażenia mykoplazmą u dzieci

Mykoplazma może prowadzić do poważnych powikłań obejmujących:

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
• Niewydolność serca w wyniku zapalenia mięśnia sercowego.
• Sepsa, szczególnie u dzieci z niedoborami odporności.

Mykoplazma a ciąża – zagrożenia dla płodu i noworodków

Pisząc o mykoplazmie u dzieci, nie możemy zapomnieć o najmniejszej grupie pacjentów:
Zakażenie mykoplazmą w ciąży może prowadzić do poważnych konsekwencji, szczególnie w przypadku gatunków innych niż Mycoplasma pneumoniae, takich jak Mycoplasma hominis czy Ureaplasma urealyticum, które są istotnymi patogenami w kontekście ciąży i noworodków:

• Ryzyko poronienia: Stany zapalne wywołane przez bakterie mogą zaburzyć rozwój płodu.
• Zakażenie wewnątrzmaciczne: Mycoplasma hominis i Ureaplasma urealyticum mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak zaburzenia neurologiczne czy wrodzone wady.
• Zakażenie noworodka: Może skutkować ciężkim zapaleniem płuc, sepsą lub zapaleniem opon mózgowych, szczególnie w przypadku wcześniaków i noworodków z niedojrzałym układem odpornościowym.
• Wcześniactwo: Zakażenia w trzecim trymestrze ciąży mogą znacząco zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu. Diagnostyka zakażenia mykoplazmą – jak rozpoznać infekcję?

Badania laboratoryjne w diagnostyce mykoplazmozy u dzieci

Diagnostyka zakażeń wywołanych przez mykoplazmy wymaga zastosowania nowoczesnych i precyzyjnych metod, które pozwalają na szybkie potwierdzenie infekcji. Do najczęściej stosowanych badań należą:

• Testy serologiczne: Polegają na wykrywaniu w krwi przeciwciał klasy IgM i IgG przeciwko Mycoplasma pneumoniae. Obecność przeciwciał IgM świadczy o świeżym zakażeniu, natomiast IgG wskazuje na przebyte zakażenie lub trwającą odpowiedź immunologiczną. Testy serologiczne są szczególnie przydatne w późniejszych etapach choroby, ale należy pamiętać, że na początku infekcji wyniki mogą być fałszywie ujemne, ze względu na czas potrzebny na rozwój odpowiedzi immunologicznej.
• PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy): Metoda ta umożliwia bezpośrednie wykrycie materiału genetycznego bakterii w próbkach pobranych z dróg oddechowych (np. wymaz z gardła, plwocina). PCR jest wyjątkowo czuły i swoisty, co czyni go złotym standardem w diagnostyce zakażeń mykoplazmą, szczególnie w ostrych przypadkach lub u pacjentów z obniżoną odpornością. Metoda ta pozwala również na identyfikację innych gatunków mykoplazm, takich jak Mycoplasma hominis czy Ureaplasma urealyticum.

RTG klatki piersiowej w rozpoznawaniu mykoplazmatycznego zapalenia płuc

• RTG klatki piersiowej: Jest to pomocne narzędzie diagnostyczne w przypadku zapalenia płuc. Obraz radiologiczny często wykazuje zmiany charakterystyczne dla atypowego zapalenia płuc, takie jak rozsiane zmiany miąższowe, które mogą być trudne do odróżnienia od innych zakażeń dolnych dróg oddechowych.

USG płuc w diagnostyce zakażeń wywołanych przez Mycoplasma pneumoniae

• USG płuc: Ultrasonografia płuc zyskuje na znaczeniu jako nowoczesne narzędzie diagnostyczne, szczególnie u dzieci. Jest to metoda nieinwazyjna i bezpieczna, pozwalająca na szybką ocenę stanu płuc bez narażenia pacjenta na promieniowanie jonizujące. W przypadku zakażeń mykoplazmowych USG może wykazać zmiany konsolidacyjne, artefakty typu „B-lines” oraz płyn w jamie opłucnej. Diagnostyka zakażeń Mycoplasma pneumoniae u dzieci – szybkie testy antygenowe
• Więcej na temat skuteczności USG płuc w diagnostyce mykoplazmatycznego zapalenia płuc znajdziesz w artykule: USG płuc w diagnostyce mykoplazmy: Szybsze i skuteczniejsze niż RTG. Dowiesz się tam, dlaczego ultrasonografia przewyższa RTG w precyzyjnej ocenie zmian w płucach oraz jakie są jej największe zalety w codziennej praktyce pediatrycznej.

Szybkie testy antygenowe

Szybkie testy antygenowe są mniej powszechne w diagnostyce zakażeń Mycoplasma pneumoniae, a ich skuteczność nie została szeroko udokumentowana w literaturze naukowej. Chociaż istnieją testy antygenowe do wykrywania tego patogenu w wymazach z gardła, ich czułość i swoistość mogą być niższe w porównaniu z metodami serologicznymi i molekularnymi.

Rekomendacje

• W przypadku podejrzenia zakażenia Mycoplasma pneumoniae u dzieci zaleca się stosowanie bardziej wiarygodnych metod diagnostycznych, takich jak:
  • Testy serologiczne (ELISA), czyli oznaczenie przeciwciał IgG i IgM przeciwko Mycoplasma pneumoniae.
  • Testy molekularne (PCR).
• Szybkie testy antygenowe są powszechnie stosowane w diagnostyce innych patogenów, takich jak wirusy grypy, SARS-CoV-2 czy RSV, ale w przypadku Mycoplasma pneumoniae brakuje solidnych dowodów naukowych potwierdzających ich efektywność.

W diagnostyce zakażeń Mycoplasma pneumoniae u dzieci rekomenduje się korzystanie z metod serologicznych i molekularnych, które oferują wyższą czułość i swoistość w porównaniu z szybkimi testami antygenowymi.

Diagnostyka różnicowa

Zakażenia mykoplazmą mogą być mylone z innymi schorzeniami układu oddechowego, takimi jak infekcje wirusowe (np. grypa), bakteryjne (np. paciorkowcowe zapalenie gardła) czy alergiczne choroby dróg oddechowych. Kluczowe znaczenie w diagnostyce różnicowej ma zastosowanie odpowiednich testów laboratoryjnych, jak oznaczanie przeciwciał i PCR, które pozwalają na precyzyjne rozróżnienie zakażeń mykoplazmowych od innych jednostek chorobowych. Dokładny wywiad lekarski oraz kompleksowa ocena objawów klinicznych są niezbędne dla szybkiego i trafnego rozpoznania.

Szybkie testy antygenowe w kierunku innych infekcji, takich jak COVID-19, RSV, paciorkowce czy grypa, mogą być bardzo pomocne w zawężeniu kręgu przyczyn infekcji. Ich zastosowanie pozwala na szybkie wykluczenie lub potwierdzenie obecności patogenów o znanym obrazie klinicznym, co ułatwia diagnostykę różnicową. Na przykład, potwierdzenie infekcji wirusem grypy czy RSV może zmniejszyć konieczność wykonywania dodatkowych badań w kierunku innych patogenów. Testy te, choć mniej specyficzne niż metody molekularne, mają sens jako pierwsza linia diagnostyczna w ostrych infekcjach układu oddechowego, szczególnie w sytuacjach, gdy kluczowe jest szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia lub izolacji pacjenta. Dzięki ich zastosowaniu lekarz może szybciej podjąć decyzje terapeutyczne, jednocześnie kierując bardziej zaawansowane badania, takie jak PCR, na pacjentów, u których wynik testu antygenowego nie wyjaśnia pełnego obrazu klinicznego. Obecnie dostępne są szybkie testy antygenowe w kierunku kilku chorób wirusowych, takich jak grypa, RSV czy COVID-19, oraz Mycoplasma pneumoniae. Koszt takich badań wynosi kilkadziesiąt złotych. Gdy pacjenci w moim gabinecie pediatryczno-kardiologicznym Echo w Olsztynie pytają mnie, czy warto wykonać te testy, odpowiadam, że tak, zwłaszcza w przypadku testów na wirusy. Czułość tych testów w kierunku infekcji wirusowych jest zazwyczaj wysoka i pozwala na szybkie wykluczenie lub potwierdzenie infekcji.

Jednak w przypadku testów na Mycoplasma pneumoniae podchodzę do wyników z większym dystansem. Traktuję je jako wskazówkę diagnostyczną, ale z uwagi na niższą wiarygodność tych testów w porównaniu do testów wirusowych, nie opieram się na nich jako na jedynym kryterium diagnostycznym. Wynik testu na mykoplazmę uwzględniam w szerszym kontekście obrazu klinicznego, dokładnego wywiadu i innych badań USG płuc , aby zapewnić jak najlepszą opiekę diagnostyczną i terapeutyczną

Leczenie mykoplazmozy – skuteczne antybiotyki i wsparcie

Antybiotyki w leczeniu zakażeń mykoplazmą

Mykoplazmy są oporne na penicyliny i cefalosporyny z powodu braku ściany komórkowej, na którą te antybiotyki działają. Stosuje się:

• Makrolidy (np. azytromycyna, klarytromycyna) – pierwsza linia leczenia u dzieci.
• Tetracykliny (np. doksycyklina) – dla dzieci powyżej 8. roku życia.
• Fluorochinolony – zarezerwowane dla ciężkich przypadków.

Leczenie wspomagające mykoplazmatycznego zapalenia płuc

• Nawadnianie i odpoczynek.
• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.
• W ciężkich przypadkach hospitalizacja i tlenoterapia.

Zakażenia bakteriami mykoplazma u dzieci z niedoborami odporności

Dzieci z pierwotnymi niedoborami odporności (np. SCID) lub wtórnymi (np. związanymi z leczeniem immunosupresyjnym) są szczególnie narażone na ciężki przebieg mykoplazmozy. U takich pacjentów infekcje mogą prowadzić do:

• Sepsy.
• Uogólnionego zapalenia płuc.
• Trwałych uszkodzeń narządów.

W przypadku podejrzenia mykoplazmozy u dziecka z niedoborem odporności konieczna jest szybka diagnostyka i intensywne leczenie w warunkach szpitalnych.

Mykoplazma to podstępny patogen, który może powodować nie tylko infekcje dróg oddechowych, ale także powikłania w różnych układach organizmu. Wczesna diagnostyka, odpowiednie leczenie oraz świadomość zagrożeń, zwłaszcza dla dzieci z niedoborami odporności i noworodków, są podstawowe dla skutecznej opieki. Dzięki nowoczesnym metodom leczenia większość dzieci wraca do zdrowia, ale powikłania mogą wymagać specjalistycznej opieki.

Ostatnie doniesienia o wzroście zakażeń Mycoplasma pneumoniae u dzieci.

Ostatnie doniesienia medialne wskazują, że w tegorocznym okresie jesienno-zimowym (2024 r.) zakażenie Mycoplasma pneumoniae odpowiada za większość infekcji u dzieci w Polsce . Jednocześnie pacjenci zaczynają skarżyć się na ograniczony dostęp do makrolidów, które są głównymi lekami stosowanymi w leczeniu zakażeń wywołanych przez ten patogen.

Podobną sytuację obserwuje się poza granicami naszego kraju. Norweski Instytut Zdrowia Publicznego (FHI) potwierdził nową falę zachorowań na mykoplazmozę w Norwegii, a władze zdrowotne przewidują dalszy wzrost liczby nowych przypadków. Taka sytuacja dotyczy całego regionu Europy – wzrosty zachorowań odnotowuje się m.in. w Danii, Niemczech i Szwecji.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czy mykoplazmoza jest zaraźliwa?

Tak, przenosi się drogą kropelkową i łatwo rozprzestrzenia w grupach dziecięcych.

Czy każde dziecko z mykoplazmozą wymaga antybiotyków?

Tak, leczenie antybiotykami jest kluczowe w celu uniknięcia powikłań.

Czy mykoplazmoza może być groźna dla noworodków?

Tak, szczególnie dla wcześniaków i noworodków z niedojrzałym układem odpornościowym.

Piśmiennictwo

1. Maria M. Stankiewicz, Beata Mączyńska. Mykoplazmy – charakterystyka, chorobotwórczość, diagnostyka. Urologia Polska 1999/52/2.
2. Agnieszka Fabisiewicz, Bolesław Kalicki, Anna Grad, Ludmiła Bartoszewicz, Anna Jung, Janusz Żuber. Różne manifestacje kliniczne zakażenia Mycoplasma pneumoniae na podstawie przypadków klinicznych. Klinika Pediatrii, Nefrologii i Alergologii Dziecięcej, Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa.
3. Dienes L., Edsall G. (1937). Studies on pleuropneumonia-like organisms. The Journal of Bacteriology.
4. Waites K. B., Talkington D. F. (2004). Mycoplasma pneumoniae and its role as a human pathogen. Clinical Microbiology Reviews.
5. Atkinson T. P., Balish M. F., Waites K. B. (2008). Epidemiology, clinical manifestations, pathogenesis, and laboratory detection of Mycoplasma pneumoniae infections. FEMS Microbiology Reviews.
6. Cassell G. H., Waites K. B. (1996). Ureaplasma urealyticum and Mycoplasma hominis as neonatal pathogens. Clinical Microbiology Reviews.
7. Korppi M., Heiskanen-Kosma T., Kleemola M. (2004). Incidence of community-acquired pneumonia caused by Mycoplasma pneumoniae in children. Pediatric Infectious Disease Journal.
8. Meyer Sauteur P. M., van Rossum A. M., Vink C. (2014). Mycoplasma pneumoniae in children: carriage, pathogenesis, and antibiotic resistance. Current Opinion in Infectious Diseases.