Czym jest mykoplazmatyczne zapalenie płuc u dzieci?

Mykoplazmatyczne zapalenie płuc to rodzaj atypowego zapalenia płuc, które wywołuje bakteria Mycoplasma pneumoniae. Ten drobnoustrój jest wyjątkowy, ponieważ w przeciwieństwie do wielu innych bakterii, nie posiada ściany komórkowej. Brak ściany komórkowej sprawia, że bakteria jest odporna na niektóre antybiotyki, ale jednocześnie trudniejsza do wykrycia w standardowych badaniach diagnostycznych.

Nazwa Mycoplasma odnosi się do grzybopodobnego wyglądu tych organizmów i do plastyczności ich zewnętrznej błony. Mykoplasma pneumoniae często wywołuje zakażenia dróg oddechowych, szczególnie u dzieci i młodzieży. Mykoplazmowe zapalenie płuc bywa nazywane „chorobą spacerowiczów”, ponieważ jego objawy są zazwyczaj łagodne, a pacjenci często funkcjonują normalnie, zanim wystąpią bardziej nasilone dolegliwości.

Jak dochodzi do zakażenia Mycoplasma pneumoniae?

Zakażenie następuje drogą kropelkową, czyli przez kontakt z drobnoustrojami obecnymi w wydzielinach układu oddechowego osoby chorej. Może to być np. kaszel lub kichanie. Mycoplasma pneumoniae jest częstą przyczyną pozaszpitalnych zapaleń płuc, szczególnie u dzieci powyżej 5. roku życia i młodzieży.

Okres wylęgania wynosi od 2 do 3 tygodni. Liczne zachorowania w rodzinach lub innych skupiskach ludzi, takich jak szkoły, internaty czy koszary, wskazują na Mycoplasma pneumoniae jako czynnik etiologiczny. Liczba zachorowań wzrasta szczególnie latem i wczesną jesienią.

Objawy mykoplazmatycznego zapalenia płuc

Czas od momentu zakażenia do wystąpienia objawów wynosi od 2 do 3 tygodni. Objawy narastają stopniowo i nieleczone mogą utrzymywać się przez kilka tygodni. Charakterystyczny jest napadowy, suchy kaszel, który nasila się w nocy. Kaszel ten bywa bardzo nasilony i przypomina objawy kokluszu, a w niektórych przypadkach może prowokować do wymiotów. Z czasem kaszel może stać się produktywny.

Do typowych objawów należą także:

Gorączka – zazwyczaj umiarkowana.
Ból głowy – często towarzyszy kaszlowi.
Ból w klatce piersiowej – wynikający z podrażnienia płuc.
Ogólne osłabienie i zmęczenie.
Świszczący oddech i trudności w oddychaniu.

Atypowemu pozaszpitalnemu zapaleniu płuc wywołanemu przez Mycoplasma pneumoniae często towarzyszą zapalenie zatok obocznych nosa oraz zapalenie ucha środkowego.

Jak diagnozuje się mykoplazmatyczne zapalenie płuc?

Diagnostyka obejmuje kilka etapów:

Wywiad kliniczny i badanie fizykalne – lekarz ocenia charakter kaszlu, gorączki oraz inne objawy.
RTG klatki piersiowej – obraz radiologiczny może być zróżnicowany, ale często wykazuje zagęszczenia okołooskrzelowe, zmiany śródmiąższowe i ogniska niedodmy. U dzieci typowe jest powiększenie węzłów wnękowych. Zmiany które jest w stanie wychwycić zdjęcie radiologiczne są stosunkowo duże ,te drobne są często niewidoczne
Badania laboratoryjne:
- Morfologia krwi – wskazuje na stan zapalny ale odchylenia są zwykle niewielkie .
- Oznaczenie przeciwciał IgG i IgM przeciw Mycoplasma pneumoniae – IgM pojawiają się po pierwszym tygodniu choroby, więc ich oznaczenie w pierwszych dniach kaszlu nie ma sensu. Przeciwciała IgM mogą utrzymywać się miesiącami, dlatego ich wykrycie u dzieci z wcześniejszą infekcją mykoplazmatyczą nie zawsze oznacza ponowne zakażenie.
- Badania molekularne (PCR) – wykrywają materiał genetyczny bakterii.

Rola USG płuc w diagnozowaniu mykoplazmatycznego zapalenia płuc

Ultrasonografia płuc (USG) to nieinwazyjne, bezpieczne i coraz bardziej popularne narzędzie diagnostyczne. USG płuc pozwala wykryć zmiany w miąższu płuc, takie jak nacieki zapalne czy obecność płynu w jamie opłucnej.

Główne zalety USG płuc:

Brak promieniowania jonizującego, co czyni je szczególnie bezpiecznym dla dzieci.
Możliwość monitorowania leczenia bez konieczności powtarzania badań RTG.
Szybkość i wygoda – badanie może być przeprowadzone przy łóżku pacjenta. Rola USG płuc w diagnozowaniu mykoplazmatycznego zapalenia płuc

Ultrasonografia płuc wykazuje dość charakterystyczne zmiany już we wczesnej fazie choroby, które często nie są widoczne w badaniu RTG klatki piersiowej. Połączenie dokładnego wywiadu, charakterystycznych zmian osłuchowych, oraz najczęściej dobrego ogólnego zachowania dziecka z wynikami USG płuc pozwala na niemal natychmiastowe postawienie trafnej diagnozy.

Takie podejście umożliwia szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia, ponieważ pediatra może w trakcie tej samej wizyty rozpocząć terapię odpowiednim antybiotykiem. Warto podkreślić, że klasyczne antybiotyki są nieskuteczne w leczeniu infekcji wywołanych przez Mycoplasma pneumoniae, co dodatkowo podkreśla znaczenie właściwego rozpoznania.

W tak opracowanym modelu diagnostycznym badania krwi mają ograniczoną wartość. Wyniki oznaczeń laboratoryjnych, takich jak poziomy przeciwciał IgM czy IgG, zazwyczaj są dostępne po kilku dniach, a leczenie zazwyczaj jest już wdrożone od 2–3 dni, co czyni je mniej istotnymi w kontekście szybkiej terapii.

Leczenie mykoplazmatycznego zapalenia płuc

Zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae wymaga zastosowania antybiotyków, które nie należą do grupy leków najczęściej wdrażanych w pierwszej kolejności. Stosuje się głównie:

Makrolidy (np. azytromycyna, klarytromycyna) – zalecane dla dzieci.
Tetracykliny (np. doksycyklina) – stosowane u młodzieży i dorosłych.
Fluorochinolony – używane w przypadku oporności na inne leki.

W praktyce klinicznej, rozpoznając klasyczne zapalenie płuc, pediatra zwykle włącza pochodne penicylin, które jednak nie działają na Mycoplasma pneumoniae. Dopiero po kilku dniach braku poprawy leczenia standardowymi antybiotykami podejmuje się decyzję o zastosowaniu leków dedykowanych tej nietypowej bakterii.

Podkreśla to kluczową rolę właściwej diagnostyki, w której istotnym elementem jest prawidłowo wykonane przez klinicystę USG płuc. Dzięki temu badaniu możliwe jest szybkie rozpoznanie i zastosowanie odpowiedniej terapii, co minimalizuje ryzyko powikłań oraz skraca czas leczenia

W łagodniejszych przypadkach choroba może ustąpić samoistnie, ale konsultacja lekarzem jest zalecana, aby uniknąć powikłań.

Manifestacje pozapłucne zakazenia Mycoplasma pneumoniae

Mycoplasma pneumoniae może powodować nie tylko infekcje dróg oddechowych, ale także różnorodne objawy pozapłucne. Częstym objawem są zmiany skórne, takie jak rumień guzowaty, pokrzywka czy zmiany pęcherzowe. Układ pokarmowy może reagować nudnościami, wymiotami, bólami brzucha i biegunką, które bywają mylone z infekcjami wirusowymi. Rzadszym, ale poważnym powikłaniem jest zapalenie osierdzia lub mięśnia sercowego, objawiające się bólem w klatce piersiowej, dusznością i zmęczeniem. U starszych dzieci i młodzieży mogą wystąpić zapalenie cewki moczowej i inne objawy ze strony układu moczowego. Zakażenie mykoplazmą może również prowadzić do neurologicznych komplikacji, takich jak bóle głowy, drgawki czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. U niektórych dzieci rozwija się zapalenie stawów lub ból kostny, wynikające z reakcji autoimmunologicznej. Objawy pozapłucne mogą mieć różny stopień nasilenia, od łagodnych do wymagających pilnej hospitalizacji. Powikłania są szczególnie groźne u dzieci z niedoborami odporności, dlatego kluczowa jest szybka diagnostyka i kompleksowe leczenie. Manifestacje pozapłucne mykoplazmy są zróżnicowane i mogą dotyczyć niemal każdego układu organizmu.

Zachęcam Państwa do zapoznania się z artykułem pt. „Mycoplasma u dzieci – objawy, diagnostyka powikłania i leczenie”, który szczegółowo omawia tę tematykę.

Jak zapobiegać zakażeniu?

Nie istnieje szczepionka przeciw Mycoplasma pneumoniae, ale można podjąć środki zapobiegawcze:

Regularne mycie rąk.
Zasłanianie ust podczas kaszlu.
Unikanie kontaktu z osobami zakażonymi.

Mykoplazmatyczne zapalenie płuc – podsumowanie

Mykoplazmatyczne zapalenie płuc jest częstą przyczyną przypadków pozaszpitalnego zapalenia płuc u dzieci i młodzieży. Często przebiega z niewielkim nasileniem objawów, do tego stopnia, że określa się je czasem jako „bezobjawowe zapalenie płuc”. Oczywiście jest to uproszczenie, ponieważ objawy występują, ale są słabo wyrażone.

Więcej na ten temat można znaleźć w artykule Bezobjawowe zapalenie płuc u dzieci.

Wczesna diagnoza, odpowiednie leczenie i monitorowanie są kluczowe, aby uniknąć powikłań. Charakterystyczne objawy, takie jak uporczywy kaszel i ogólne osłabienie, powinny zawsze skłonić do wizyty u lekarza.