Objawy neurologiczne powikłań anginy paciorkowcowej u dzieci – zespół PANDAS, pląsawica i inne zaburzenia neuropsychiatryczne.

Wstęp.

W mojej praktyce często spotykam rodziców, którzy niepokoją się nietypowymi objawami u dziecka po przebytej anginie paciorkowcowej. Tiki, nagłe zmiany zachowania, drżenia mięśni, osłabienie czy nawet zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne budzą pytania czy są możliwe takie powikłania neurologiczne anginy.

Dla wielu rodziców pojawienie się takich objawów jest jednoznacznie kojarzone z przebytym zakażeniem paciorkowcem. I chociaż rzeczywiście istnieją powikłania neurologiczne, które mogą wystąpić po paciorkowcowym zapaleniu gardła – jak zespół PANDAS, pląsawica Sydenhama, zespół Guillain-Barré czy popaciorkowcowe zapalenie mózgu i rdzenia – to na szczęście są to przypadki rzadkie.

W praktyce klinicznej objawy takie jak tiki czy zaburzenia zachowania u dzieci zdarzają się dość często, ale tylko w małej części przypadków mają one udokumentowany związek z wcześniejszym zakażeniem paciorkowcowym. Świat nauki jest tu bardzo podzielony – nie ma pełnej zgody co do tego, jak często i w jakich mechanizmach bakteria może wpływać na układ nerwowy dziecka. I czy może ona być przyczyną zespołu PANDAS.

Właśnie dlatego tak ważne jest rzetelne udokumentowanie epizodu bólu gardła z gorączką – najlepiej przy użyciu testu antygenowego lub potwierdzonego wyniku wymazu z gardła – jeszcze zanim pojawią się ewentualne objawy neurologiczne. Tylko wtedy możemy z większym prawdopodobieństwem wiązać późniejsze symptomy z faktycznym zakażeniem paciorkowcem.

W tym artykule przybliżę:

• czym tak naprawdę jest zespół PANDAS,
• czym różni się od pląsawicy Sydenhama,
• jakie objawy powinny zaniepokoić,
• jakie badania mają znaczenie diagnostyczne,
• oraz jak wygląda leczenie i profilaktyka tych rzadkich, ale budzących zrozumiały niepokój schorzeń.

Ten artykuł jest częścią cyklu poświęconego powikłaniom po szkarlatynie i anginie. Szerszy opis mechanizmów, przyczyn i objawów znajdziesz tutaj: Powikłania szkarlatyny i anginy paciorkowcowej u dzieci – przyczyny, rodzaje i objawy

Jak zakażenie paciorkowcowe może prowadzić do powikłań neurologicznych-mechanizmy choroby?

Angina paciorkowcowa to częsta infekcja u dzieci – objawia się silnym bólem gardła, gorączką i trudnościami w połykaniu. Wywołują ją bakterie zwane paciorkowcami grupy A.

U większości dzieci choroba mija bez powikłań, ale u niektórych układ odpornościowy zaczyna działać zbyt intensywnie. Zamiast wyciszyć się po zwalczeniu infekcji, może przez pomyłkę zaatakować komórki nerwowe dziecka – jakby je pomylił z bakteriami. Taka reakcja może uszkodzić mózg albo nerwy i prowadzić do objawów neurologicznych.

Jak układ odpornościowy sprowokowany paciorkowcem atakuje układ nerwowy po anginie ?

Czasami po infekcji gardła układ odpornościowy „nie wyłącza się” i zaczyna atakować własne tkanki – w tym przypadku układ nerwowy czyli mózg i nerwy . To nie jest wina samej bakterii, tylko błędna reakcja organizmu.

Uszkodzenie mózgu po paciorkowcu – problemy z emocjami albo z poruszaniem się .

Może pojawić się nagła zmiana zachowania dziecka – np. tiki, niepokój, natręctwa albo mimowolne ruchy rąk i nóg. Tak działa np. zespół PANDAS albo pląsawica Sydenhama – choroby, które wynikają z pomyłki układu odpornościowego po anginie. Opisuję je dokładniej w dalszej części artykułu.

Uszkodzenie nerwów po paciorkowcu – dlaczego po anginie dziecko ma osłabione ręce lub nogi?

Zdarza się, że dziecko po anginie ma trudności z chodzeniem, słabsze mięśnie albo dziwne drętwienia rąk czy nóg. To może być skutek zapalenia nerwów obwodowych – układ odpornościowy może zaatakować osłonki nerwów, co zaburza ich pracę. Tak wygląda początek zespołu Guillain-Barré, o którym też piszę później.

Czy po paciorkowcu może dojść do zapalenia mózgu.

Bezpośrednie zapalenie mózgu spowodowane paciorkowcem jest bardzo rzadkie. Ale silna reakcja organizmu na infekcję może doprowadzić do stanu zapalnego w mózgu lub rdzeniu. Dziecko może być wtedy senne, wymiotować, mieć trudności z kontaktem – to poważne objawy i wymagają pilnej diagnostyki.

Czy wysoka gorączka po anginie może wpłynąć na układ nerwowy?

Tak – u małych dzieci gorączka może wywołać drgawki. Choć wyglądają groźnie, zwykle nie zostawiają trwałych śladów. Odwodnienie, osłabienie czy duże zmęczenie infekcją też mogą chwilowo zaburzyć funkcjonowanie układu nerwowego – warto wtedy skonsultować się z lekarzem.

Objawy neurologiczne po anginie – kiedy należy się martwić?

Większość dzieci po anginie wraca do zdrowia bez żadnych problemów. Czasem jednak, po kilku dniach lub tygodniach, zaczynają dziać się rzeczy, które niepokoją rodziców. Dziecko zmienia się „nie do poznania” – staje się rozdrażnione, robi dziwne ruchy, ma nietypowe zachowania.

Poniżej zebrałem objawy, które mogą świadczyć o powikłaniach neurologicznych po anginie paciorkowcowej:

Nie trzeba panikować przy każdym nietypowym zachowaniu, ale jeśli coś niepokoi, lepiej skonsultować to z lekarzem. Zwłaszcza jeśli objawy pojawiły się po niedawno przebytej anginie.

Powikłania autoimmunologiczne po anginie paciorkowcowej: zespół PANDAS i pląsawica Sydenhama

Czym jest zespół PANDAS? Objawy i mechanizm choroby

Zespół PANDAS to skrót od angielskiego „Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococcal infections”. Mówiąc prościej – chodzi o sytuację, w której po infekcji paciorkowcowej pojawiają się nagłe zmiany w zachowaniu dziecka: tiki, lęki, natręctwa.

Rodzice często pytają, czym jest zespół PANDAS i czy może mieć związek z wcześniejszym bólem gardła. W świecie naukowym nie ma pełnej zgody co do mechanizmu tej choroby. Jedna z teorii mówi, że po przebyciu anginy układ odpornościowy może „pomylić się” i zacząć atakować fragmenty mózgu odpowiedzialne za emocje i zachowanie.

Objawy zespołu PANDAS pojawiają się zwykle nagle – dziecko przestaje być sobą. Niektórzy porównują to do „zaciągnięcia kurtyny” – z dnia na dzień zmienia się sposób mówienia, ruchy, reakcje. Choć teoria PANDAS budzi dyskusje, wielu specjalistów uważa, że warto rozważyć to rozpoznanie, zwłaszcza gdy zmiany zachodzą tuż po infekcji gardła.

W 2024 roku opublikowano nowy kwestionariusz do oceny objawów PANDAS i PANS. Narzędzie to pomaga lekarzom zebrać wywiad, ale nie zastępuje diagnostyki. Z kolei inne badanie z 2025 roku opisało, że rodzeństwo dzieci z PANS przeżywa silny stres, obserwując zmiany zachowania brata lub siostry. To pokazuje, że problem dotyka całej rodziny.

Pląsawica Sydenhama – neuropsychiatryczne zaburzenie po paciorkowcach.

To jedno z klasycznych powikłań gorączki reumatycznej, które może pojawić się u dziecka po przebytej anginie paciorkowcowej. Pląsawica Sydenhama objawia się mimowolnymi, nieskoordynowanymi ruchami rąk, nóg lub twarzy – dziecko nie potrafi utrzymać kubka, „gubi” ruchy, ma nagłe skręty głowy, potykanie się, a czasem też chwiejny chód.

W książkach medycznych można przeczytać, że objawy są tak charakterystyczne, że trudno je przeoczyć. Ale w rzeczywistości bywa inaczej.

W badaniu włoskim z 2024 roku lekarze przyznali, że pląsawica Sydenhama bywa mylona z problemami emocjonalnymi lub nerwicowymi. Dzieci trafiały najpierw do psychologa, zanim ktoś powiązał objawy z przebyciem anginy. Wczesna diagnoza i współpraca z neurologiem dziecięcym pozwalają szybciej wdrożyć leczenie.

Zespół Guillain-Barré – gdy zakażenie paciorkowcowe atakuje nerwy.

To rzadkie, ale poważne powikłanie, które może pojawić się po różnych infekcjach – także po anginie paciorkowcowej. Zespół Guillain-Barré polega na tym, że układ odpornościowy zaczyna atakować nerwy odpowiedzialne za ruch i czucie.

Dziecko może zacząć skarżyć się na osłabienie nóg, trudności z chodzeniem, drętwienie palców albo uczucie „watowatości” w kończynach. Objawy zwykle narastają w ciągu kilku dni. Wymagają pilnej oceny neurologicznej i często hospitalizacji.

Guillain-Barré może rozwinąć się nie tylko po paciorkowcu, ale też po grypie, ospie wietrznej, a nawet po zwykłej infekcji pokarmowej. Piszę o tym w odpowiednich artykułach na moim blogu:

• Powikłania po grypie u dzieci – objawy, diagnostyka i leczenie
• Powikłania po ospie wietrznej u dzieci – objawy, leczenie i zapobieganie

Popaciorkowcowe zapalenie mózgu i rdzenia – reakcja immunologiczna atakująca układ nerwowy.

Po anginie, w rzadkich przypadkach, może dojść do zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego – stanu znanego jako ADEM. Objawy to senność, wymioty, osłabienie kończyn, a czasem zaburzenia świadomości. Wymaga szybkiej diagnostyki i leczenia w szpitalu.

Opisano przypadek dziecka, u którego ADEM wystąpiło po anginie z powikłanym zapaleniem nerek. Wczesne leczenie pozwoliło uniknąć trwałych następstw.

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu po anginie – jak rozpoznać i leczyć?

To rzadki stan, w którym układ odpornościowy atakuje komórki mózgu, prowadząc do nagłych zmian w zachowaniu, trudności w mowie, zaburzeń ruchu i świadomości. Może przypominać ADEM lub zespół PANDAS, ale wymaga innego leczenia – zwykle podaje się sterydy lub immunoglobuliny dożylnie.

Wczesne rozpoznanie zwiększa szansę na pełne wyzdrowienie i ograniczenie skutków neurologicznych.

Neuropatie obwodowe po anginie – przewlekły ból, osłabienie mięśni i zaburzenia czucia.

Po anginie, zwłaszcza paciorkowcowej, może dojść do uszkodzenia nerwów obwodowych. Objawy nie pojawiają się nagle, jak w Guillain-Barré, ale rozwijają się powoli: dziecko skarży się na mrowienie, osłabienie mięśni, ból kończyn, trudność w precyzyjnych ruchach.

W jednym z opisanych przypadków dziecko miało utrzymujące się miesiącami osłabienie i zaburzenia czucia – potwierdzono polineuropatię o podłożu zapalnym po infekcji paciorkowcowej.

Neurologiczne powikłania infekcyjne anginy paciorkowcowej.

Kiedy mówimy o powikłaniach po anginie paciorkowcowej, warto rozróżnić dwa główne mechanizmy: powikłania autoimmunologiczne i infekcyjne.
Te pierwsze — jak zespół PANDAS, pląsawica Sydenhama czy zespół Guillain-Barré — to efekt tego, że układ odpornościowy reaguje zbyt mocno, atakując własne komórki, nawet po tym, jak zakażenie już minęło.

Powikłania infekcyjne to coś innego: bakterie nadal są obecne w organizmie i rozprzestrzeniają się poza gardło. W takiej sytuacji paciorkowce mogą dostać się do krwiobiegu i wywołać np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropnie mózgu, zakażenia nerek albo ropień okołomigdałkowy.
Są to powikłania rzadkie, ale wymagają pilnego leczenia — zazwyczaj antybiotykiem dożylnym.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jako powikłanie po anginie paciorkowcowej u dzieci.

To jedno z najpoważniejszych powikłań infekcyjnych po anginie paciorkowcowej. Choć występuje bardzo rzadko, może rozwinąć się, gdy paciorkowce z gardła przedostaną się do mózgu przez krew.

Objawy: wysoka gorączka (powyżej 38°C), silny ból głowy, wymioty, sztywność karku, światłowstręt, niepokój, senność, „nieobecność”.

Ropnie mózgu po anginie u dzieci – jak dochodzi do zakażenia układu nerwowego?

Ropień mózgu to zbiornik ropy, który może powstać w wyniku przedłużającego się lub niedoleczonego zakażenia (np. ropnia okołomigdałkowego, zapalenia zatok, infekcji ucha).
Choć nie jest to typowe powikłanie anginy, może być z nią pośrednio związane.

Objawy: bóle głowy, gorączka, nudności, pogorszenie koncentracji, zaburzenia równowagi, drgawki.
Ciekawostka: u dzieci z wadami twarzoczaszki lub obniżoną odpornością ryzyko jest wyższe.

Zapalenie mózgu po anginie – mechanizmy infekcyjne i skutki.

W przeciwieństwie do ADEM, tu przyczyną jest bezpośrednie wniknięcie bakterii lub ich toksyn do mózgu.
Objawy są ciężkie: pogorszenie stanu ogólnego, senność, gorączka, drgawki, trudności w mówieniu lub oddychaniu.

Czy przy anginie mogą wystąpić drgawki gorączkowe u dziecka?

Tak, drgawki gorączkowe mogą pojawić się u małych dzieci w przebiegu anginy – szczególnie przy gwałtownym wzroście temperatury.

Najczęściej:

• występują między 6. miesiącem a 5. rokiem życia,
• trwają krótko,
• ustępują samoistnie.

Mimo to po pierwszym epizodzie należy skonsultować się z lekarzem, aby wykluczyć poważniejsze przyczyny (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).

Diagnostyka powikłań neurologicznych po anginie paciorkowcowej.

Rozpoznanie powikłań neurologicznych po anginie nie opiera się na jednym badaniu. Lekarz musi zebrać dokładny wywiad, ocenić objawy i zlecić odpowiednie testy.

Jak lekarz stawia diagnozę? Wywiad, objawy i testy laboratoryjne.

• Kiedy była angina?
• Czy została potwierdzona testem?
• Kiedy pojawiły się objawy neurologiczne?

Dodatkowe badania: CRP, OB, ASO, badania obrazowe (np. rezonans), czasem analiza płynu mózgowo-rdzeniowego.

ASO, OB, CRP – jakie badania pomagają w diagnozie?

• ASO – wzrost może świadczyć o przebytej infekcji paciorkowcowej
• OB i CRP – podwyższone wartości mogą wskazywać na stan zapalny

Więcej w artykułach:

• Podstawowe badania z krwi u dzieci: czy warto je wykonywać
• Co oznacza podwyższone ASO u dzieci?

Rezonans magnetyczny i badanie płynu mózgowo-rdzeniowego w diagnostyce PANDAS.

U dzieci z PANDAS rezonans zwykle nie pokazuje zmian, ale jest zalecany przy nietypowych objawach.
Płyn mózgowo-rdzeniowy badany jest, gdy podejrzewa się zapalenie mózgu – w PANDAS zwykle jest prawidłowy.

Różnice między zespołem PANDAS a innymi zaburzeniami neuropsychiatrycznymi u dzieci.

Leczenie powikłań neurologicznych po anginie.

W przypadku podejrzenia powikłań neurologicznych po anginie dziecko powinno trafić do szpitala.
To nie tylko kwestia leczenia, ale i diagnostyki – potrzebne są konsultacje neurologiczne, obrazowanie, badania laboratoryjne.

W województwie warmińsko-mazurskim diagnostyką i leczeniem zajmuje się m.in.:
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy w Olsztynie.

Leczenie zależne od rozpoznania:

• Zespół PANDAS: antybiotykoterapia, wsparcie psychologiczne.
• ADEM, zapalenie mózgu, zespół Guillain-Barré: leczenie specjalistyczne – sterydy, immunoglobuliny, hospitalizacja.

Podczas hospitalizacji często wykonywane są także badania pod kątem innych powikłań:

• kardiologicznych (np. gorączka reumatyczna),
• nefrologicznych (np. zapalenie nerek),
• miejscowych (np. ropnie).

Więcej na ten temat w pozostałych artykułach na moim blogu.

Jak zapobiegać powikłaniom neurologicznym po anginie paciorkowcowej?

Profilaktyka anginy u dziecka – kiedy antybiotyki są konieczne?

Nie każda infekcja gardła to angina paciorkowcowa. Jeśli lekarz ma uzasadnione podejrzenie infekcji bakteryjnej — np. na podstawie testu antygenowego lub wywiadu — wtedy podanie antybiotyku (najczęściej penicyliny) ma uzasadnienie.
Właściwie dobrane i wdrożone leczenie zmniejsza ryzyko powikłań, również neurologicznych.
Samo leczenie powinno trwać tyle, ile zalecił lekarz — nie należy go przerywać wcześniej.

Jakie badania kontrolne wykonać po przebytej anginie?

Jeśli przebieg choroby był ciężki albo po anginie pojawiły się nietypowe objawy (np. tiki, osłabienie, zmiana zachowania), warto wykonać badania kontrolne:

• morfologię,
• CRP, OB, ASO,
• EKG, echo serca,
• badanie moczu.

W niektórych przypadkach konieczna jest konsultacja neurologiczna. Więcej o badaniach znajdziesz w innych artykułach na moim blogu.

Neurologiczne powikłania anginy paciorkowcowej – czy można im skutecznie zapobiec?

Nie wszystkim, ale wielu tak. Kluczem jest:

• szybka diagnoza,
• właściwe leczenie,
• obserwacja dziecka,
• świadomość objawów.

Jeśli cokolwiek wydaje się „nie takie jak zwykle” — warto skonsultować się z lekarzem. Im wcześniej zareagujemy, tym większa szansa, że uda się uniknąć poważnych następstw.

Podsumowanie

Angina paciorkowcowa to choroba, która u większości dzieci przebiega bez powikłań.
Czasem jednak mogą pojawić się objawy, które budzą niepokój — neurologiczne lub psychiatryczne.
Choć to rzadkość, warto wiedzieć, że istnieją zarówno powikłania autoimmunologiczne (jak PANDAS, pląsawica), jak i infekcyjne (np. ropnie, zapalenie mózgu).

Najważniejsze to znać typowe objawy i wiedzieć, kiedy warto się im przyjrzeć uważniej.
Trafna diagnoza i spokojna reakcja mają tu większe znaczenie niż pośpiech.
A jeśli ktoś ma wątpliwości — może znaleźć więcej informacji i przykładów w artykułach, które przygotowałem na blogu.

Jeśli artykuł okazał się dla Ciebie pomocny — udostępnij go innym rodzicom.
Temat powikłań po anginie paciorkowcowej nadal bywa mało znany, a świadomość objawów może sprawić, że dziecko szybciej trafi do specjalisty i uniknie poważniejszych komplikacji.

Dziękuję za przeczytanie i zaufanie
– Michał Brożyna, pediatra i kardiolog dziecięcy

Najczęstsze pytania (FAQ)

Czy każde zapalenie gardła u dziecka wymaga antybiotyku?

Nie. Wiele infekcji gardła ma podłoże wirusowe i ustępuje samoistnie. Antybiotyk (np. penicylina fenoksymetylowa — lek pierwszego wyboru) jest zalecany tylko przy potwierdzonej anginie bakteryjnej wywołanej przez paciorkowca z grupy A. Leczenie antybiotykiem powinno być wdrożone po rozpoznaniu i trwać zgodnie z zaleceniem lekarza.

Czy po anginie powinno się wykonywać dodatkowe badania?

W niektórych przypadkach tak. Po przebyciu anginy paciorkowcowej i wystąpieniu objawów stanu zapalnego (np. gorączki, osłabienia, bólu mięśni) lekarz może zlecić badania takie jak morfologia, ASO, CRP, OB, badanie moczu, a także EKG lub echo serca.
W razie duszności lub problemów z oddychaniem — także RTG klatki piersiowej.

Czy angina może prowadzić do zapalenia zatok, nerek lub mięśnia sercowego?

Tak, może. Wśród możliwych powikłań anginy są m.in. zapalenie zatok przynosowych, kłębuszkowe zapalenie nerek czy zapalenie mięśnia sercowego.
Więcej o tym piszę w osobnych artykułach na blogu.

Ile trwa rozwój powikłań neurologicznych po anginie?

Objawy mogą pojawić się nagle — czasem nawet w ciągu 12 godzin do 4 dni po ustąpieniu typowych objawów infekcji.
Ważna jest obserwacja dziecka — jeśli występuje senność, drażliwość, dziwne ruchy lub objawy nasilają się, nie warto czekać.

Literatura

1. Spalice A. Zaburzenia neurorozwojowe w pediatrii. Children (Basel). 2024;11(9):1043.
2. Bottoms N, Rice S, Veerapandiyan A. Editorial: Pediatric neuropsychiatric-dyskinesia spectrum disorders. Front Behav Neurosci. 2024;18:1467469.
3. Arcilla CK, Singla R. Pediatric neuropsychiatric disorders associated with streptococcal infection (PANDAS). [czasopismo i rok do uzupełnienia].
4. Bleibach A, et al. Reliability and validity of a newly developed PANDAS/PANS questionnaire. Eur J Paediatr Neurol. 2024;52:109–130.
5. Ishikawa N, et al. Peripheral polyneuropathy with anti-GM1 IgM antibody associated with Streptococcus infection. Pediatr Neurol. 2014;51(3):441–443.
6. Ahmed A, et al. ADEM in a patient with post-streptococcal glomerulonephritis (PSGN). Clin Case Rep. 2024;12(10):e9490.
7. Kuchar E. Powikłania anginy. Klinika Pediatrii i Chorób Zakaźnych, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu. 2024.
8. Ringer N, Zakirova-Engstrand R. Experiences of siblings of children with PANS. J Child Fam Stud. 2025.
9. Eyre M, et al. Treatment and outcomes among patients with Sydenham chorea. JAMA Netw Open. 2024;7(4):e246792.
10. Orsini A, et al. Management and clinical approach of Sydenham’s chorea in children. Eur J Paediatr Neurol. 2024;52:103–108.