Powikłania sercowe po anginie paciorkowcowej u dzieci – skutki, objawy, diagnostyka i leczenie.

Do mojego gabinetu trafiają dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, które kilka dni lub tygodni wcześniej przeszły anginę – zwykle objawiającą się gorączką, silnym bólem gardła i trudnościami w połykaniu. U części z nich był to wirusowy epizod, ale spora grupa miała anginę ropną wywołaną przez paciorkowce – potwierdzoną testem antygenowym lub wymazem z gardła. Mimo prawidłowego rozpoznania i leczenia anginy, niektóre dzieci po pewnym czasie zaczynają zgłaszać nowe objawy: m.in. zmęczenie, bóle w klatce piersiowej, kołatanie serca, gorączkę czy bóle stawów. Z perspektywy lekarza te symptomy mogą oznaczać, że infekcja nie zakończyła się całkowicie – albo, że doszło do powikłania. Najbardziej niepokojące są te powikłania, które dotyczą serca: gorączka reumatyczna, zapalenie mięśnia sercowego czy wsierdzia mogą rozwijać się skrycie, nie dając początkowo typowych objawów. Właśnie dlatego tak ważne jest nie tylko prawidłowe leczenie, ale i świadoma obserwacja dziecka po przebytej anginie. Na szczęście, w dzisiejszych czasach dzięki dostępności antybiotyków i szybkie diagnostyce, powikłania sercowe po anginie paciorkowcowej zdarzają się rzadko. Tym bardziej warto o nich pamiętać – bo ich objawy mogą być łatwe do przeoczenia, a szybka reakcja pozwala skutecznie zapobiec poważniejszym konsekwencjom.

Ten artykuł jest częścią cyklu poświęconego powikłaniom po szkarlatynie i anginie. Szerszy opis mechanizmów, przyczyn i objawów znajdziesz tutaj: Powikłania szkarlatyny i anginy paciorkowcowej u dzieci – przyczyny, rodzaje i objawy.

Mechanizmy powikłań sercowych po anginie paciorkowcowej.

Powikłania sercowe po anginie paciorkowcowej mogą wynikać z kilku mechanizmów. Po pierwsze, reakcja autoimmunologiczna organizmu może prowadzić do uszkodzenia tkanki łącznej serca, co obserwujemy w gorączce reumatycznej. Po drugie, bezpośrednie zakażenie paciorkowcami może powodować ropne stany zapalne serca, takie jak zapalenie wsierdzia. Po trzecie, przewlekły stan zapalny może prowadzić do zaburzeń pracy mięśnia sercowego, skutkując upośledzeniem jego funkcji. Każdy z tych mechanizmów może rozwijać się w innej dynamice czasowej i z różnym nasileniem objawów.

Gorączka reumatyczna u dzieci – powikłanie po paciorkowcowej anginie ropnej.

Gorączka reumatyczna to efekt reakcji autoimmunologicznej organizmu, który – zamiast tylko zwalczać zakażenie paciorkowcami – zaczyna niszczyć własne tkanki. Dotyczy to głównie tkanki łącznej serca i naczyń, a także stawów i ośrodkowego układu nerwowego. Powikłania te mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak rozwój nabytych wad serca u dzieci.

Ropne powikłania anginy – jak zakażenie paciorkowcowe może uszkodzić serce?

W przypadku anginy bakteryjnej, kiedy zakażenie nie jest odpowiednio leczone, może dojść do rozsiewu bakterii. W konsekwencji może rozwinąć się np. ropień okołosercowy, będący jednym z ropnych powikłań anginy ropnej.

Więcej o ropnych powikłaniach po anginie i szkarlatynie znajdziesz w artykule: Ropne powikłania szkarlatyny i anginy u dzieci – objawy i leczenie.

Zapalenie mięśnia sercowego po anginie paciorkowcowej – mechanizm rozwoju choroby

Po ciężkiej infekcji gardła może dojść do zapalenia mięśnia sercowego, które rozwija się często dyskretnie, bez wyraźnych objawów w fazie początkowej. Stan zapalny w mięśniu sercowym może prowadzić do upośledzenia jego skurczu, co powoduje spadek wydolności serca. Jednocześnie zmiany zapalne mogą prowokować zaburzenia rytmu serca, takie jak tachykardia lub niemiarowość. W efekcie dochodzi do pogorszenia czynności serca, co skutkuje objawami takimi jak szybka męczliwość, duszność czy kołatanie serca, które opiszę w dalszej części artykułu.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia po anginie ropnej

Zapalenie wsierdzia to poważne powikłanie po ciężkiej anginie ropnej, w którym bakterie atakują zastawki serca, prowadząc do powstawania zmian zapalnych. Na zastawkach tworzy się tzw. wegetacja – zbudowana z bakterii, fibryny i komórek zapalnych. Te zmiany mogą uszkadzać strukturę zastawki, prowadząc do jej nieszczelności lub zwężenia. Oderwane fragmenty wegetacji mogą przedostać się z krwią do innych narządów, powodując groźne powikłania zatorowe. Nieleczone infekcyjne zapalenie wsierdzia może prowadzić do niewydolności serca i wymagać interwencji kardiochirurgicznej.

Objawy choroby serca po przebytej anginie ropnej.

Niezależnie od mechanizmu powikłania (gorączki reumatycznej, zapalenia wsierdzia czy zapalenia mięśnia sercowego), dominują objawy związane z pogorszeniem czynności serca. Ponieważ nie są one specyficzne dla konkretnej choroby, bardzo ważna jest czujna obserwacja dziecka.

Do wczesnych objawów należą:

• szybkie męczenie się,
• duszność przy wysiłku,
• niechęć do aktywności fizycznej,
• apatia,
• bładość skóry,
• tachykardia (przyspieszona akcja serca).

W bardziej zaawansowanych przypadkach mogą wystąpić:

• omdlenia,
• wyraźne kołatanie serca,
• objawy niewydolności serca (obrzęki obwodowe, powiększenie wątroby, duszność spoczynkowa),
• sinica obwodowa (sine zabarwienie palców, ust).

Dodatkowe symptomy mogą sugerować konkretne typy powikłań:

• infekcyjne zapalenie wsierdzia – dreszcze, poty nocne, przedłużająca się gorączka,
• ropne powikłania – bardzo wysoka gorączka, objawy stanu septycznego.
• gorączka reumatyczna – zmiany skórne o charakterze zapalnym, objawy neurologiczne (pląsawica),

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o powikłaniach neurologicznych po infekcji paciorkowcowej, zapraszam do artykułu: Powikłania neurologiczne anginy paciorkowcowej u dzieci – objawy zespołu PANDAS, pląsawicy Sydenhama i inne.

Zaburzenia rytmu serca u dzieci – powikłania po paciorkowcowej anginie.

Zaburzenia rytmu serca mogą być jednym z pierwszych sygnałów rozwijającego się zapalenia mięśnia sercowego po przebytym zakażeniu paciorkowcami.

U dzieci po anginie paciorkowcowej szczególną uwagę powinny zwrócić:

• tachykardia (przyspieszony rytm serca),
• niemiarowość zatokowa (uczucie nierównego bicia serca),
• epizody kołatania serca.

Utrzymujące się lub nasilające arytmie po zakończeniu leczenia infekcji są wskazaniem do wykonania pełnej diagnostyki kardiologicznej (w tym EKG, echo serca i oznaczeń biomarkerów sercowych).

Wczesne rozpoznanie powikłań pozwala na szybkie wdrożenie leczenia i zapobiega trwałym uszkodzeniom struktur serca.

Ból w klatce piersiowej po anginie – objawy choroby serca u dzieci.

Ból w klatce piersiowej po przebytej anginie paciorkowcowej nie zawsze jest sygnałem choroby serca, ale nigdy nie powinien być ignorowany. Charakter bólu może dostarczyć cennych wskazówek diagnostycznych.

Poniższa tabela przedstawia najczęstsze różnice między bólem pochodzenia sercowego a niesercowego u dzieci:

Każdy nowy ból w klatce piersiowej po anginie, zwłaszcza jeśli występuje razem z dusznością lub zmęczeniem, wymaga dokładnej oceny kardiologicznej. Pozwala to wykluczyć groźne powikłania, takie jak zapalenie mięśnia sercowego lub uszkodzenie wsierdzia.

Gorączka po anginie – kiedy podejrzewać powikłanie sercowe?

Nawroty gorączki po zakończeniu leczenia anginy bakteryjnej mogą sugerować powikłania sercowe.

Diagnostyka kardiologiczna po anginie ropnej.

Diagnostyka kardiologiczna nie jest obowiązkowa u każdego dziecka, które przeszło anginę paciorkowcową – zaleca się ją raczej profilaktycznie, gdy pojawią się niepokojące objawy lub w sytuacjach niepewności klinicznej. To rodzaj „asekuracji”, a nie standardowego postępowania. Inaczej sytuacja wygląda, gdy doszło już do rozwinięcia powikłań sercowych – wtedy diagnostyka staje się konieczna, a jej zakres zależy od rodzaju i nasilenia objawów.

Diagnostyka kardiologiczna po przebytej anginie paciorkowcowej – kiedy i jakie badania wykonać.

U dzieci, które przebyły anginę paciorkowcową i szybko wróciły do zdrowia bez nowych objawów, wykonywanie badań kardiologicznych nie jest standardowo wymagane. W takich przypadkach diagnostyka ma charakter profilaktyczny i zależy od indywidualnej oceny ryzyka. Testy antygenowe StreptA oraz wymaz z gardła pomagają potwierdzić skuteczność leczenia i wykluczyć dalszą obecność zakażenia paciorkowcami. Gdy jednak pojawią się niepokojące sygnały, takie jak zmęczenie, bóle w klatce piersiowej czy kołatanie serca, diagnostyka kardiologiczna staje się konieczna i powinna być przeprowadzona bez zbędnej zwłoki.

Diagnostyka powikłań po anginie ropnej – objawy, badania i dalsze postępowanie.

Objawy, które powinny skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej, to:

• zmęczenie,
• ból w klatce piersiowej,
• duszność,
• kołatanie serca,
• omdlenia,
• nawracająca gorączka.

Podstawowe badania diagnostyczne obejmują:

• EKG – ocena rytmu i pracy serca,
• echo serca – wykrywanie zaburzeń kurczliwości, zmian zapalnych wsierdzia lub niewydolności serca,
• oznaczenie biomarkerów sercowych (NT-proBNP, troponiny) – pomocne przy wykrywaniu uszkodzenia mięśnia sercowego, nawet bez wyraźnych zmian w obrazie echokardiograficznym.

W sytuacjach wątpliwych lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak:

• morfologia krwi,
• CRP,
• poziom ASO,
• posiewy krwi – szczególnie jeśli istnieje podejrzenie infekcyjnego zapalenia wsierdzia.

Decyzja o dalszym postępowaniu zawsze opiera się na obrazie klinicznym, wywiadzie oraz wynikach badań dodatkowych.
Właściwa diagnostyka i szybka reakcja pozwalają na wczesne wykrycie groźnych powikłań i znacząco poprawiają rokowanie dziecka.

Znaczenie podwyższonego ASO u dzieci – jak ocenić ryzyko powikłań kardiologicznych po anginie paciorkowcowej.

Podwyższone ASO świadczy o przebytej infekcji paciorkowcowej i zwiększa podejrzenie powikłań sercowych, takich jak:

• gorączka reumatyczna,
• zapalenie mięśnia sercowego.

ASO (antystreptolizyna O) to przeciwciało wytwarzane przez organizm w odpowiedzi na toksyny paciorkowców. Wysoki poziom tego przeciwciała sugeruje niedawne zakażenie.
Jednak sam wynik podwyższonego ASO nie wystarcza do rozpoznania choroby serca – zawsze trzeba go interpretować łącznie z:

• objawami klinicznymi,
• wynikami dodatkowych badań.

Więcej na temat interpretacji ASO u dzieci możesz przeczytać w artykule:
„Co oznacza podwyższone ASO u dzieci? Przyczyny, interpretacja i kiedy się martwić.”

Znaczenie dodatkowej diagnostyki w przypadku powikłań po anginie ropnej.

W przypadku powikłań po anginie ropnej konieczna może być nie tylko diagnostyka kardiologiczna, ale również ocena funkcji innych narządów. Zakażenie rozsiane lub procesy autoimmunologiczne mogą bowiem prowadzić do uszkodzeń nerek, układu nerwowego lub tkanek miękkich. W praktyce klinicznej przydatne są:

• badania moczu – szczególnie w kierunku ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek; w razie nieprawidłowości wskazana jest konsultacja nefrologiczna,
• ocena neurologiczna – jeśli pojawią się objawy takie jak drżenia, zaburzenia koordynacji ruchowej czy pląsawica,
• konsultacja laryngologiczna lub chirurgiczna – w przypadku podejrzenia ropni okołomigdałkowych lub zagardłowych, które mogą wymagać leczenia operacyjnego.

Takie kompleksowe podejście diagnostyczne pozwala na szybkie rozpoznanie powikłań i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, czym jest i jak przebiega kłębuszkowe zapalenie nerek u dzieci – powikłanie po anginie i szkarlatynie, zapraszam do osobnego artykułu.

Różnicowanie wirusowej i bakteryjnej anginy u dzieci – jak wpływa na ryzyko powikłań sercowych.

Wirusowe infekcje gardła, takie jak zakażenia adenowirusowe czy rinowirusowe, rzadko prowadzą do powikłań sercowych. Objawy anginy wirusowej są zwykle łagodniejsze, często towarzyszy im katar, kaszel czy zaczerwienienie spojówek. Inaczej jest w przypadku paciorkowcowego zapalenia gardła i migdałków, które przebiega z wysoką gorączką, silnym bólem gardła i powiększeniem szyjnych węzłów chłonnych. To właśnie zakażenie paciorkowcami wiąże się z ryzykiem rozwoju gorączki reumatycznej, zapalenia mięśnia sercowego czy infekcyjnego zapalenia wsierdzia.

Właściwe rozpoznanie anginy – na podstawie obrazu klinicznego, testu antygenowego StreptA lub wymazu z gardła – pozwala na szybkie wdrożenie leczenia anginy paciorkowcowej i znaczącą redukcję ryzyka powikłań sercowych.

W trudniejszych przypadkach, gdy objawy są nietypowe lub przypominają zakażenie wirusowe, pomocny może być Test Combo dla dzieci – Diagnostyka Grypy, RSV i COVID-19 antygenowymi testami wymazowymi, który pozwala szybko odróżnić przyczynę infekcji.

Profilaktyka i wczesne postępowanie jako klucz do uniknięcia powikłań sercowych anginy paciorkowcowej.

Najważniejszym krokiem w zapobieganiu groźniejszych powikłań anginy – w tym zapalenia serca – jest szybkie i celowane leczenie anginy paciorkowcowej. Kluczowe znaczenie ma rozpoznanie na podstawie objawów klinicznych, testu antygenowego lub wymazu z gardła, a następnie wdrożenie leczenia antybiotykiem, który pozostaje lekiem pierwszego rzutu – najczęściej penicyliną V.

U dzieci z typowym obrazem, czyli ostrym zapaleniem błony śluzowej gardła i nalotem na migdałkach, wdrożenie antybiotyku w ciągu 9 dni od wystąpienia objawów skutecznie zapobiega gorączce reumatycznej. Dlatego tak ważne jest, by nie lekceważyć takich sygnałów jak:

• silny ból gardła,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• gorączka i złe samopoczucie,
• objawy zlokalizowane w obrębie błony śluzowej gardła i migdałków.

Nieleczona lub niedoleczona angina ropna może prowadzić do powikłań immunologicznych, takich jak zapalenie wsierdzia, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek, gorączka reumatyczna czy powikłania ośrodkowego układu nerwowego. W rzadkich przypadkach, szczególnie u dzieci z zaburzeniami odporności, możliwe jest szerzenie się zakażenia wzdłuż powięzi mięśni ściany gardła.

Wtórna profilaktyka gorączki reumatycznej wg wytycznych ESC 2023.

Jeśli u dziecka wystąpiła gorączka reumatyczna, przez pewien czas trzeba szczególnie uważać, bo choroba może nawrócić i uszkodzić serce. Dlatego przez kilka lat dziecko powinno regularnie otrzymywać specjalne zastrzyki lub tabletki z antybiotykiem, które chronią przed kolejnymi zakażeniami.

Wtórna profilaktyka gorączki reumatycznej ma na celu zapobieganie nawrotom choroby i powikłaniom sercowym. ESC 2023 zaleca:

U dzieci uczulonych na penicylinę stosuje się alternatywnie erytromycynę.

Profilaktyka infekcyjnego zapalenia wsierdzia (IZW) – wyjaśnienie dla rodziców.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia to poważna choroba, w której bakterie dostają się do krwi i osiadają na zastawkach serca, powodując ich uszkodzenie. Dotyczy to przede wszystkim dzieci, które mają wady serca, sztuczne zastawki lub przebyły wcześniejsze zapalenie wsierdzia. Aby zmniejszyć ryzyko takiego zakażenia, w pewnych sytuacjach przed wybranymi zabiegami (np. stomatologicznymi lub chirurgicznymi) stosuje się profilaktycznie antybiotyki.

Profilaktyka jest zalecana:

• u dzieci z protezami zastawkowymi,
• po przebytym infekcyjnym zapaleniu wsierdzia,
• przy nieleczonych siniczych wadach serca,
• po operacjach z pozostawieniem materiałów protetycznych.

Antybiotyki stosuje się przed zabiegami, takimi jak:

• ekstrakcje zębów,
• zabiegi chirurgiczne w jamie ustnej,
• leczenie kanałowe,
• niektóre zabiegi urologiczne i gastrologiczne.

Najczęściej podaje się amoksycylinę lub, w przypadku alergii na penicyliny, azytromycynę lub klarytromycynę. Dzieci otrzymują dawkę dostosowaną do masy ciała (np. 50 mg/kg amoksycyliny na godzinę przed zabiegiem).

Profilaktyka ta znacząco zmniejsza ryzyko infekcyjnego zapalenia wsierdzia u dzieci z grupy wysokiego ryzyka.

FAQ – najczęstsze pytania rodziców.

Jakie są pierwsze objawy anginy paciorkowcowej u dzieci?

Pierwsze objawy anginy paciorkowcowej to nagła gorączka, silny ból gardła, trudności w przełykaniu, powiększenie szyjnych węzłów chłonnych i nalot na migdałkach. Cechą charakterystyczną jest brak kataru i kaszlu.

Czy każda angina wymaga wykonania wymazu z gardła?

Wymaz z gardła lub szybki test StreptA są wskazane, gdy objawy sugerują anginę bakteryjną. Pozwalają potwierdzić zakażenie paciorkowcami i dobrać odpowiednie leczenie.

Czy leczenie anginy paciorkowcowej zawsze obejmuje antybiotykoterapię?

Tak, leczenie anginy paciorkowcowej polega na zastosowaniu antybiotyku, który jest lekiem pierwszego rzutu. Najczęściej stosuje się penicylinę fenoksymetylową.

Jakie są najczęstsze skutki i powikłania anginy paciorkowcowej?

Do najczęstszych powikłań należą: gorączka reumatyczna, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek, ropne powikłania okołomigdałkowe oraz infekcyjne zapalenie wsierdzia.

O najczęstszych powikłaniach po infekcji paciorkowcowej możesz przeczytać szerzej tutaj: Powikłania po ospie wietrznej u dzieci – objawy, leczenie i zapobieganie (choć to inna infekcja, mechanizmy immunologiczne bywają podobne).

Po jakim czasie od anginy mogą pojawić się powikłania sercowe?

Powikłania takie jak gorączka reumatyczna zwykle rozwijają się 2–4 tygodnie po ostrej infekcji gardła.

Jakie badania pomagają wykryć powikłania po anginie?

Podstawowe badania to EKG, echo serca, badanie poziomu ASO, morfologia krwi i badanie ogólne moczu. W niektórych przypadkach konieczne są dodatkowe konsultacje specjalistyczne.

Jak uniknąć groźniejszych powikłań anginy u dziecka?

Najważniejsze jest właściwe rozpoznanie anginy, szybkie włączenie antybiotyku oraz pełne przeleczenie zakażenia według zaleceń lekarza.

Bibliografia.

• Grupa Robocza ESC i EACTS – Wytyczne ESC/EACTS 2021 dotyczące leczenia wad zastawkowych serca.
  European Society of Cardiology (ESC) i European Association for Cardio-Thoracic Surgery (EACTS), 2021.
  Autorzy m.in.: Alec Vahanian, Friedhelm Beyersdorf, Fabien Praz, Milan Milojevic, Stephan Baldus, Johann Bauersachs, Victoria Delgado, Wojciech Wojakowski i in.
• Grupa Robocza ESC 2023 – Wytyczne ESC 2023 dotyczące postępowania w infekcyjnym zapaleniu wsierdzia i profilaktyki chorób serca.
  European Society of Cardiology (ESC), 2023.
• Suchoń E., Podolec P. – Choroba reumatyczna serca.
  Serwis edukacyjny podyplomie.pl, dział „Wielka Interna”.
• Opoka-Winiarska V. – Gorączka reumatyczna.
  Serwis Medycyna Praktyczna (mp.pl).
• Wiercińska M. – Infekcyjne zapalenie wsierdzia – przyczyny, objawy, leczenie, zapobieganie.
  Serwis mp.pl.
• Wiercińska M. – Paciorkowiec – czym jest i jakie choroby wywołuje?
  Serwis mp.pl.
• Bejiqi R., Retkoceri R., Maloku A., Mustafa A., Bejiqi H., Bejiqi R.
  The diagnostic and clinical approach to pediatric myocarditis: a review of the current literature.
  Macedonian Journal of Medical Sciences, 2019; 7(1): 162–173.
  Tłumaczenie: dr n. med. Dariusz Stencel, konsultacja: prof. dr hab. n. med. Lesław Szydłowski.
• Zagor M., Czarnecka P., Janoska-Jaździk M. – Ropień okołomigdałkowy – diagnostyka i leczenie.
  Warszawski Uniwersytet Medyczny, 4 Wojskowy Szpital Kliniczny we Wrocławiu, SPCSK w Warszawie.